ŞAH SULTAN KÜLLİYESİ SIBYAN MEKTEBİ, SEBİLİ RESTİTÜSYON VE RESTORASYON PROJESİ ÖNERİLERİİ

Abstract

İstanbul İli, Eyüp İlçesi, Defterdar Caddesi üzerinde bulunmaktadır. Şah Sultan Külliyesi İstanbul'un surdışı yapılarındandır. Eyüpsultan’da bulunan Zal Mahmut Paşa Camii ile yan yanadır. Külliyenin banisi Sultan III. Selim'in kızkardeşi Şah Sultan'dır. Hassa Sermimarı İbrahim Kâmi Ağa tarafından inşa edilen ve yapımı 1800 (h. 1215) yılında tamamlanan külliye; türbe, sebil, sıbyan mektebi, çeşme ve hazireden oluşur. Tarihi 18. yüzyıla uzanan yapının sıbyan mektebi 4-5 yaşında ki çocuklara temel eğitim vermek amacı ile inşa edilmiştir. Külliyenin sıbyan mektebi ve sebili günümüzde Eski Eserleri Koruma Derneği olarak kullanılmaktadır. Yapının inşa edildiği 18.yüzyıl çeşme ve sebillerin birden önem kazandığı bir dönemdir. Barok üslubun egemen olduğu dönemde yeni bir külliye biçimi de ortaya çıkmıştır. Bir sıbyan mektebi ve sebilden oluşan bu küçük külliyelere tipik bir örnek, Şah Sultan Sıbyan Mektebi ve Sebili’dir. Külliyeye giriş Haliç yönüne bakan cepheden sağlanmaktadır. Girişin doğu yönünde türbe, batı yönünde sebil ve fevkani sıbyan mektebi bulunmaktadır. Geride kalan bahçede bir adet çeşme ve hazire mevcuttur. Külliyenin avlu kapısı yuvarlak kemerlidir. Kemer iki yanda yüzeysel duvar payelerinin üstündeki kademeli profillerden meydana gelen başlıklara oturur. Kapının iki tarafındaki yüksek kaideler üzerindeki yalın başlıkları olan sütünceler kapıya hareket kazandırır. Kapı üzerinde 6 satırlık 12 beyitlik bir kitabe ünlü Hattat Yesarizade Mustafa İzzet Efendi tarafından yazılmıştır. Daha yukarda kapının üstü dalgalı bir saçak tarafından örtülür. Kapı dekoratif bir kilit taşına sahip olan bir kemerle avluya açılır. Bu dönemde özellikle süslemede Barok, Rokoko gibi Batı kaynaklı üsluplar görülür. Ama bu üslupların Osmanlı sanatındaki uygulamasında geleneksel Türk motifleri ve yapı tiplerinden vazgeçilmemiştir. Fevkani mektebin sebilinde özellikle ayrıntılarda batılı üslupların etkileri görülür. Duvarlar düzlemsi niteliklerini yitirerek, xxiii içbükey ve dışbükey yüzeyler halini almışlardır. Caddeye açılan üç penceresi üç bölüme ayrılmıştır. En altta sathi duvarlar payecikleri ve profilli yatay silmeleri hareketlendirilmiş kaidesi yer alır. Dış bükey kaidenin hemen üzerinde metal şebekeli kemerleri akantus yaprakları ile bezeli üç pencere bulunmaktadır. Pencere aralarında duvar payeleri ve sütunceler bulunur. Bu pencerelerin hemen yanında birer adet yine metal şebekeli su verme pencereleri bulunur. Üst kotta Sümbüzade Vehbi Efendi’ye ait kitabe mevcuttur. Sebil yarım daire formlu bir saçak ile sonlanıp dar ve tek kanatlı ahşap bir kapı ile de avluya açılır. Sıbyan mektebi ise kesme taş ve tuğla örgü sistemde inşa edilmiştir. İki katlı olan mektebin alt katında türbedar odası ve muhdes asma katı da olan görevli odaları yer alır. Üst katta ki sıbyan mektebi yuvarlak kemerli altı sütunlu bir revak üzerinde güney cephe boyunca genişletilmiştir. Zemin katın batı cephesinde küçük bir abdestlik yer alır. Mektebe iki kollu taş bir merdiven ile ulaşılır. Avlu, cadde ve Zal Mahmud Paşa Cami’ne bakan cephelerde basık kemerli dörder adet pencere yer alır. Mektebe giriş dört adet mermer sütun ve yuvarlak kemerli revakla çevrelenen bir sofadan sağlanır. Özgün kurgusunda açık olan bu sofanın revak kemerlerinin araları zaman içerisinde ahşap pencere doğramaları ile kapatılmıştır. Buradan yuvarlak kemerli ahşap çift kanatlı bir kapı ile dershane mekanına girilir. Kapının üzerinde barok etkili oval formlu mermer bir besmele hat mevcuttur. Dershane; dikdörtgen planlı ahşap tekne tavanlıdır. Ayrıca sıbyan mektebinin cadde duvarında üst kotta ki kuşevi en güzel örneklerden biridir