SORGULAMA BİÇİMİ OLARAK KAVRAMSAL SANAT VE GELENEKSEL SANAT İŞBİRLİĞİ

Abstract

Sanatın yaratım sürecinde sanatçılar toplumsal, siyasal gerçeklerden, geleneklere; ruhsal yapılarından, kişilik özelliklerine değin pek çok değişkenden etkilenirler ve bu durum sanat yapıtlarını etkiler ve sonuç olarak yansır. Rönesans öncesi kilise baskısı altında eserler üreten sanatçılar, Rönesans’la bir aydınlanma yaşamış ve üretim anlamında dinden kopuş başlamış olsa da resim sanatı tam özgünlüğüne fotoğrafın keşfi ile kavuşmuştur. Derslerine katıldığım Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Günay ile 3 Haziran 2022 günü gerçekleştirdiğimiz söyleşi, tüm bu çalışmanın özeti niteliğindedir. Veysel Günay, Rönesans düşüncesinde tek bir anlayış hakimken Fransız Devrimi sonrası birden fazla anlayışın ortaya çıktığını; 1800’ler sonrası soyutlama, 1900’ler sonrası ise farklı eğilimlerin bir araya geldiğini belirtmiştir. Modernizm ile birlikte, batı toplumlarında bireysellik öne çıkarken oluşan çeşitliliğin, sınıf farkına yol açtığını; bu farklılığın aynı zamanda farklı siyasi toplumsal görüş, toplu yaşayış ve farklı sanatsal dil ortaya çıkmasına sebep olduğuna vurguladı. Sanatçıların önce üslup yarattığını, toplumda taban oluşturduktan sonra da bu biçemin adlandırıldığını söyleyen Veysel Günay, kuram yokken eylemin olduğunu ve kavramsal sanat doğduğunda modernist akımın var olduğunu ve kavramsal sanatın, herhangi bir başlık altına girmese de başka akımlara sızdığını iddia ediyor. Kavramsal sanatçı Sol LeWitt de fikir ya da kavramın uygulamadan önce gelmesi gerekliliğini, fikrin adeta sanat yapan bir makine haline geldiğini savunur. Kavramsal sanat yapıtı, gündelik hayattan hazır nesne olabileceği gibi; akla gelen her türlü fotoğraf, harita, şema ve yazılı belgeden de oluşabilir. Bu eserler var olan durumu farklı bir noktaya taşır. Kavramsal sanatta, süreç ve sonuçtan ziyade, kavram önemlidir. Bu nedenle geleneksel sanat yapıtı oluşum süreçlerine tamamen karşıdır. Sanatçı, kavramları farklı açılardan ifade ederek sorgulama yapar. Bu bağlamda kavramsal sanat ve iv geleneksel sanat birlikte çalışabilir mi? Bu tez çalışmasında bu sorunun cevabını arayacağız. Rönesans sonrası, sanatçılara yeni teknik olanaklar sağlayan teknolojinin beraberinde getirdiği toplumsal sınıflaşma ve beraberinde ekonomi, yaşamın her alanını etki eder. Bu durum sanatçılara ve eserlerine de yansır. Yakın zamana kadar krallara ve kiliselere hizmet veren sanatçılar, özgürleşip bireyselleştiğinde modern sanat da başlar. “Modernleşmeyi ve hem yaşamda hem sanatta ortaya çıkan Batılı imgeyi, tekil ve bütüncül bir dönem tasviri yapmadan, kültürü sabit ve oradan oraya taşınabilir katı bir nesne, bir kalıp gibi algılamadan, yerli öznenin tarihselliğini önemsizleştirmeden okumak-yorumlamak… Nasıl ki kültür dediğimiz olgu melez, geçişken ve değişkense kültürde yaratılan imgeler de sabit değildir. Teoriye hakim özcü, kapalı bir kültür anlayışının varlığını gözeterek, öte yandan o bakışın hapsedici niteliğinden kurtularak kültürlerarası değişimleri saptamak gerekiyor.” (Dastarlı, 2021:13). Bu çalışmada “geleneksel” olarak tabir ettiğimiz, geleneksel sanatlar değil, geleneksel anlamda sanat yapma biçimidir. Yeniliklere uzak durmadan kültüre bağlılık, çağa ayak uydurmak ve tekrar etmemektir. Sanat, insan psikolojisini etkileyen robotlaşmanın önüne geçer. Ancak günümüz teknolojisiyle beraber, insan psikolojisi de değişmekte ve sanat robotlaşma yönünde ilerlemektedir. Bu makineleşme, sanata da yansımış ve yapay zekâ eserleri ortaya çıkmıştır. Sanatın içsel problemleri düşünüldüğünde, yapay zekâ resimleri, sanat anlamında iddiada bulunması sebebiyle önemli bir yere sahiptir. Sanatın insani yanı bir kenara; yapay zekânın, sanat ve hayat algımızda yaptığı değişim ve dönüşümden bahsederken yarattığı ve yaratacağı sorularını yanıtlamaya çalışıyoruz. Veysel Günay, sanatı teknolojik gelişmelerle doğru orantılı tutar. Makine ve motor, insanın üretimini etkiler. Teknoloji sadece uygulamayı değil bakış açısını da değiştirir. Yeni teknoloji üretimde birtakım rahatlıklar getirir. Hazır boya örneğini verebiliriz, akrilik gibi. Teknoloji sadece bunu kullanmak değildir. Yaratılan ortam, düşünce ve bakış açısını değiştirir. Yeni kuşakların sanat anlayışını yönlendiren etmenlerden birisi de budur. Esas soru, teknolojiyi kimin kullandığıdır. Sanatçı mı? Teknisyen mi? Teknolojik, yeni dünya, sanata ve estetiğe renk, tat getirmiştir. Ancak tadı, rengi değişse de plastik dil unutulmamalıdır. Örneğin mağara duvarına çizilen

bir desen, Picasso ile aynı derecede bizi de heyecanlandırır. Önemli olan resim dilidir. Her yenilik denenebilir, her resim malzemesi kullanılabilir.