AMATEM’DE TEDAVİ GÖREN BİREYLERİN EBEVEYNLERİNİN PSİKO-SOSYAL DENEYİMLERİNİN SOSYAL HİZMET AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Abstract

Bu çalışma, madde bağımlılığıyla mücadelede genellikle göz ardı edilen bir perspektife odaklanarak, bağımlı bireylerin ebeveynlerinin yaşadığı psiko-sosyal deneyimleri ve ihtiyaç duydukları sosyal hizmet uygulamalarını ele almaktadır. Ebeveynlerin etkili bir şekilde desteklenmesi, sadece aile yaşam kalitesini ve işlevselliğini artırmakla kalmayacak, aynı zamanda bağımlı bireyin tedavi sürecine daha etkili bir katkı sağlayarak genel toplumsal sağlığı iyileştirebilecektir. Bu çalışma, bağımlılıkla mücadele sürecinde ebeveynlerin karşılaştığı zorlukları anlama ve bu ailelere yönelik etkili sosyal hizmet uygulamalarını belirleme amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma öznelerini gönüllülük esasına uygun olarak çalışmaya katılmayı kabul eden Ankara AMATEM’de tedavi görmekte olan, madde bağımlısı bireylerin ebeveynleri oluşturmuştur. Çalışmaya 20 gönüllü ebeveyn katılmıştır. Ebeveynler ile yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Görüşmelerde katılımcıların izinleri alınarak ses kayıtları alınmış, ses kayıtlarının daha sonra transkripsiyonu oluşturulmuştur. Tüm görüşmeler tematik analiz tekniği ile incelenmiştir. Madde bağımlısı çocuğa sahip ebeveynlerin bu süreç boyunca karşılaştıkları deneyimler göz önüne alındığında, ebeveynlerin genellikle çocuklarının bağımlılık sorununu öğrenmelerinin, çocukların itirafları sonucu gerçekleştiği gözlemlenmiştir. Ebeveynlerin bu haberi aldıktan sonra sergiledikleri tepkiler incelendiğinde, birçoğunun duygusal destek ve tedavi seçenekleri üzerine araştırma yaptığı tespit edilmiştir. Diğer taraftan, bazı ebeveynlerin ise çocuklarına karşı tepkisiz kaldığı gözlemlenmiştir. viii Ebeveynlerin, çocuklarının madde bağımlılığını ilk öğrendiklerinde yaşadıkları duygusal deneyimleri incelediğimizde, neredeyse tüm ebeveynlerin bu süreçte üzüntü yaşadığı belirtilmiştir. Bunun yanı sıra, birçok ebeveynin hayal kırıklığına uğradığı ve çaresizlik ile suçluluk hissi yaşadığı gözlemlenmiştir. Ebeveynlerin düşünceleri incelendiğinde, çoğunluğunun “Bize bunu nasıl yapar?” şeklinde ifade kullandığı belirlenmiş, ayrıca durumu çevrelerinden gizlemeye çalışan ve “Aman kimse duymasın” diyen ebeveynlerin de bulunduğu gözlemlenmiştir. Bu süreçte, birçok ebeveynin çeşitli psikolojik ve sosyal güçlüklerle karşılaştığı gözlemlenmiştir. Sosyal destek ağlarını incelediğimizde, ebeveynlerin çoğunlukla eşlerinin en büyük destekçileri olduğu görülmüştür. Ancak, çocuklarının madde bağımlılığı nedeniyle bu durumu çevreleriyle paylaşmamaları, sosyal destek kaynaklarını sınırlamıştır. Ebeveynlerin, çocuklarının madde bağımlılığını öğrenmelerinin ardından yaşadıkları psiko-sosyal zorluklarla baş etme stratejileri incelendiğinde, literatürden farklı olarak, ebeveynlerin dinî yöntemlere başvurdukları gözlemlenmiştir. Zorluklarla baş etme konusundaki sosyal hizmet ihtiyaçlarını incelediğimizde, çoğunluğunun çocuklarının iş bulması ve meslek edinmesi konularında destek beklediği görülmüştür. Ayrıca, birçok ebeveyn psikolojik destek almaya duydukları ihtiyacı belirtmişlerdir. Ebeveynlerin bu süreçte ihtiyaç duydukları baş etme stratejileri geliştirmelerinin sağlanması sosyal hizmet uygulamalarının karşılanması aile sistemini daha işlevsel hale getirebileceği ve madde bağımlılığı olan bireyin tedavi sürecini olumlu yönde etkileyebileceği düşünülmektedir. Bu çalışmanın, madde bağımlılığı alanındaki literatüre katkıda bulunacağı değerlendirilmektedir.