Abstract:
Batı ülkelerinde 19. yüzyılda baĢlayan sanayileĢme süreci, sonraki yıllarda kentleĢme
sorununu da beraberinde getirmiĢtir. 2017 yılında BirleĢmiĢ milletleri tarafından
yayınlanan Dünya Nüfus Raporunda 7.6 milyar olan Dünya nüfusunun 2030 yılında
8.6 milyara ulaĢmasının beklendiği belirtilmiĢtir. Kent yaĢamının sağladığı
avantajlardan dolayı kentsel nüfus hızla artmaktadır ve kentsel alanların büyümesi de
kaçınılmaz olmaktadır. BirleĢmiĢ Milletler tarafından 2018 yılında yayınlanan
KentleĢme Raporuna göre 2050 yılında dünya nüfusunun üçte ikisinin kentlerde
yaĢayacağı tahmin edilmektedir. Bugün, hemen hemen her ülkede sanayileĢme ve
hızlı kentleĢme, temel ekosistemimiz, bölgesel iklim farklılıkları ve küresel çeĢitlilik
gibi çevresel değerlerimizin çoğunu olumsuz yönde etkilemektedir. YerleĢim
alanlarının hızla ve kontrolsüz büyümesi, arazi örtüsünün değiĢmesine, yeĢil ve nem
tutan alanların azalmasına neden olmaktadır. Bu tez çalıĢmasında, Türkiye‟ nin farklı
coğrafi bölgelerinde bulunan Ġstanbul, Ġzmir, Antalya, Diyarbakır, Trabzon, Ankara,
Bursa illerine ait 8 ilçe için bölgesel kentleĢmenin vejetasyon üzerindeki etkileri
uydu verileri ve atmosferik değiĢkenleri yardımıyla incelenmiĢtir. Bitki örtüsü
analizinde 2005-2018 yılları arasında TERRA-MODIS uydusundan elde edilen, EVI
(GeliĢtirilmiĢ Bitki Örtüsü Ġndeksi) ve LST (Kara Yüzey Sıcaklığı) çoklu zaman
indeks değerleri kullanılmıĢtır. Hava sıcaklığı ve yağıĢ miktarı atmosferik
değiĢkenler olarak seçilmiĢtir ve EVI değerinin 2030 yılına kadar beklenen zamansal
değiĢimi tahmin edilmiĢtir. Landsat 8 OLI/TIRS uydu algılayıcısı üzerinden elde
edilen NDBI (Normalize edilmiĢ yerleĢim alanı indeksi) verileri ile bitki örtüsü ve
kentleĢme arasındaki iliĢki araĢtırılmıĢtır. Seçilen bölgeler üzerinde arazi örtüsü/
kullanım (AKAÖ) değiĢimlerini incelemek amacıyla 2006, 2012 ve 2018 yılları
MODIS ve CORINE‟ e ait sınıflandırılmıĢ arazi örtüsü haritalarından
yararlanılmıĢtır. ÇalıĢmada indeks değerleri ve atmosferik değiĢkenler arasındaki
iliĢkiyi incelemek için pearson korelasyon testi uygulanmıĢ ve değiĢkenler arasında
korelasyon matrisleri hesaplanmıĢtır. Tez çalıĢmasında gerçekleĢtirilen son analiz
ise, çalıĢma kapsamındaki ilçelerin 2030 yılına kadar EVI değer değiĢiminin
karĢılaĢtırma ve performans değerlendirmesidir. EVI tahmini için NARX yapay sinir
ağları modeli kullanılmıĢtır. Ayrıca tahmin performansını iyileĢtirmek için Dalgacık
dönüĢümü ve yapay sinir ağları kullanılarak hibrit bir model geliĢtirilmiĢtir. Önerilen
D-YSA modelinin sadece NARX modeli ile yapılan tahminlere göre bütün ilçeler
için EVI tahmininde baĢarıyı en az %1 ve en fazla %18 artırdığı görülmüştür
