İRAN’IN DİNİ JEOPOLİTİĞİ

Abstract

Bu çalışmada Ortadoğu’nun dini jeopolitiğinde kendine has ve oldukça önemli bir yeri olan İran’ın dış politikası, dini jeopolitik perspektifinde incelenecektir. Bunun için öncelikle jeopolitik kavramı ve jeopolitik teoriler incelenerek dinin ve inanç sistemlerinin jeopolitik üzerindeki etkileri ele alınacaktır. Vaka olarak İran İslam Cumhuriyeti seçilerek dini jeopolitik incelenecektir. Kavramsal ve teorik çerçevede jeopolitik ele alındıktan sonra tarihsel çerçevede Kaçar Hanlığı ve Şah Rıza Pehlevi Dönemi genel olarak incelenmiştir. İran dış politikasına etki eden unsurların ele alınmasından sonra ise 1979 Devrimi ile başlayan süreçte Şii İslam anlayışının İran İslam Cumhuriyeti’nin dış politikasına etkileri, Humeyni dönemi ayrı bir başlıkta incelenmiş olmakla beraber diğer kısımlar cumhurbaşkanlarının görevde oldukları dönemler baz alınarak incelenmiştir. Devrim sonrası İran’ın dış politikasına; “Batı karşıtlığı”, “rejim güvenliği” ve “rejim ihracı” kavramları etki etmiştir. İran’ın özellikle devrim ihracı gayreti Müslüman ülkelerde tedirginliğe sebep olmuş ve bu durum İran’ı İslam ülkelerinden uzaklaştırarak yalnızlaştırmıştır. ABD ise bölge ülkelerindeki nüfusunu İran korkusunu canlı tutarak arttırmıştır. Humeyni döneminde uluslararası arenada yalnızlığa itilen İran, bu durumun sıkıntılarını Irak savaşında ziyadesiyle hissetmiştir. Humeyni’nin ölümünden sonra Rafsancani ve Hatemi dönemlerinde dışa açılma konularında İran’ın daha istekli olduğu söylenebilir. Hatta Hatemi döneminde Humeyniciliğin bitmeye başladığı dahi konuşulmuştur. Ancak Ahmedinecad dönemi ile bu algı, rejimin hala aynı sertlikte devam ettiğini göstermiştir. Devrimden sonra İran, Şiiliğin devlet dini olduğu ve devletin Şii İslami ilkelere göre yönetileceği cumhuriyet rejimli bir ülke haline gelmiştir. Humeyni dönemindeki yönetim, dış politika hedeflerini İslamcılık üzerine kurduğunu açık şekilde ifade etmiştir. Dini jeopolitiğin hem itikat ve zihniyet (yani manevi), hem de strateji (yani maddi) boyutları bulunmaktadır. Dolayısıyla, dini inanç ve tasavvurların uluslararası ilişkilerde önem kazanması halinde küresel siyasette dini jeopolitiğin konumu ve oynadığı rol de önem kazanacaktır. Ortadoğu’da din; kişilerin, devletlerin, toplumların davranışlarında oldukça etkili bir unsur olarak ülkelerin dış siyasetlerini etkilemektedir. İran özelinde ise Şii mezhebi ve İslam dini İran millet ve devlet kimliklerini teşkil eden unsurlardandır. Bu açıdan bakıldığında mezhep ve din İran’ın küresel, bölgesel ve ulusal siyasetinde İran’a temsil gücü ve meşruiyet kazandırmaktadır denilebilir.