KENTSEL TASARIM UYGULAMA ARACI OLARAK KENTSEL TASARIM REHBERLERİ: İSTANBUL GİRİŞİMLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

ÖZET Kentsel tasarım, bir kentin fiziki mekânlarının ve çevresinin şekillendirilmesini sağlayan ve bu amaçla yapılan her türlü planlama ve uygulama süreçlerini kapsayan bir eylemdir. Bu eylemin gerçekleştirilebilmesi için kamusal yatırımlardan parselasyon düzenlemelerine, gelişme kontrolünden yönlendirici plan uygulamalarına kadar çok farklı unsurlar incelenerek kentsel tasarım rehberleri hazırlanmaktadır. Bu maksatla hazırlanan kentsel tasarım rehberleri, kentsel tasarım uygulama aracı olarak dünyada etkin bir şekilde kullanılmakta olup, uygulama süreci boyunca sürekli gözden geçirilmesi ve başvurulması gereken ana unsurlardandır. Diğer taraftan, söz konusu rehberlerin başarı ile uygulanabilmesi için ilgili kentlerin il ya da ilçe belediyeleri düzeyinde etkili ve yetkili birimlerin oluşturulması da gerekmektedir. Bu bağlamda, il düzeyinde başarılı kentsel tasarım çalışmalarının gerçekleştirilebilmesinde şehrin doku ve kültürüne uygun kentsel tasarım rehberlerinin yanı sıra ilgili rehberlerin uygulanmasından sorumlu kurumsal mekanizmaların yapı ve işleyişi de önem taşımaktadır. Çalışmanın amacı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve ilçe belediyeleri tarafından hayata geçirilen kentsel tasarım girişimlerinin hazırlanış sürecinde gözlemlenen kurumsal yapı ve işleyişe yönelik bir değerlendirmenin yapılmasıdır. Bu doğrultuda, araştırma sorularına yanıt veren İstanbul geneli 33 ilçe belediyesinin kentsel tasarım ve kentsel tasarım rehberleri teorik çerçevede evrensel kentsel tasarım kavramına ilişkin tanım ve açıklamalar bağlamında incelemeye alınmış; söz konusu belediyelerin kentsel tasarım girişimleri kurumsal yapı ve işleyiş yönünden değerlendirilmiştir. Bu amaçla, kentsel tasarıma ilişkin genel bilgilendirmeler ışığında kentsel tasarım olgusu, tanımı, süreci ve uygulama mekanizmaları bir bütün halinde ele alınıp çalışmanın genel çerçevesi oluşturulmuştur. Araştırma kapsamında sorulara yanıt veren 33 ilçe belediyesine ait veriler değerlendirilmiş ve anlamlı bir bütün ortaya çıkarılmıştır. Bu bağlamda, İstanbul ili ölçeğindeki 33 farklı ilçe belediyesinin 16’sının Kentsel Tasarım Müdürlükleri ve benzeri fonksiyona sahip belediye birimlerini 2009 ile 2018 yılları arasında kurdukları belirlenmiştir. Bu birimlerde, memurların yanı sıra mimar ve şehir plancısı başta olmak üzere en az 16 farklı branştan uzmanların çalıştığı, birimde çalışan personel ile uzman sayı ve branşlarının belediyeden belediyeye farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Kentsel tasarım projelerinin onay, uygulama ve denetleme süreçlerinin konu olduğu alan, kapsamı vb. niteliklerine göre değişkenlik gösterdiği saptanmıştır. İstanbul bünyesinde yer alan 16 farklı belediyenin araştırmanın yapıldığı zamana kadar hiçbir kentsel tasarım projesi çalışması gerçekleştirmediği, 14 belediyenin kentsel tasarım projesi gerçekleştirdiği ve 178 proje ile Kadıköy Belediyesi’nin kentsel tasarım projeleri bakımından en önde gelen belediye olduğu belirlenmiştir. 16 ilçe belediyesinin bünyesinde Estetik Kurul’un yer aldığı, bu kurulların 2007 ile 2018 yılları arasında kurulduğu ve kurullarda görev yapan uzman sayısı ve branşları arasında belediyeler arasında önemli farklılıklar olduğu görülmüştür. Kentsel tasarım projelerinin hazırlanması ve onay süreçlerinde estetik kurul ile kentsel tasarım rehberi arasında çok yönlü ilişkinin olduğu belirlenmiş, incelenen 33 belediyeden sadece 9’unun kentsel tasarım rehberi xx

çalışması gerçekleştirmiş olduğu tespit edilmiştir. Belediyelerin kentsel tasarım rehberi hazırlama amaçlarının uzun soluklu şehir vizyonu oluşturmak ve kent bütünlüğünü sağlamak başta olmak üzere çok sayıda hedef doğrultusunda şekillendiği gözlemlenmiştir. Belediyelerin yönetimsel yapısının kentsel tasarım rehberleri uygulamalarının gerçekleştirilebilmesi için yeterli düzeyde olduğunu ifade eden belediye sayısı 14’te kalmıştır.