METROPOLİTEN KENTLERDE DENİZ KİRLİLİĞİ İLE MÜCADELE: İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ DENİZ HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ ÖRNEĞİ

Abstract

Tarih boyunca insanların güvenliğinin ve ortak ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla mal ve özgürlüklerinden vazgeçerek ortak bir yönetim ve kurallar altında toplanma kararı neticesinde oluşan toplumların yerleşik hayata geçmesiyle birlikte ortaya çıkan kentlerin niteliğinde çağların şartlarına göre değişimler meydana gelmiştir. İnsanlık tarihinde bir dönüm noktası olan sanayi devrimi ile birlikte ticari, sanayi ve hizmet faaliyetlerinin gelişmesi kentlerin yapısını değiştirmiştir. 20. yüzyıldan itibaren ulaşım olanakları ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle beraber büyüyen kentlerin yapısında ve çevresi ile ilişkilerinde yaşanan fonksiyonel değişimler metropoliten kent modelinin oluşmasını sağlamıştır. Sanayi devrimi ve küreselleşme ile birlikte insanoğlunun ihtiyaçları ve çıkarları doğrultusunda savurganca ve bilinçsizce kullanılan doğal kaynaklar, hızlı ve kontrolsüz kentleşme, kentsel altyapı sorunları ve aşırıya gidilen üretim-tüketim döngüsü nedeniyle çevrede meydana gelen tahribat, günümüzde çevre kirliliğinin insanlığın geleceğini tehdit eder seviyeye ulaşmasına neden olmuştur. 1970’li yıllardan itibaren yaşanan çevre kirliliğinin insan ve çevre üzerindeki etkisinin önüne geçilemeyeceği boyutlara ulaşması ile beraber ülkeler ulusal baz da uyguladıkları politikaların işe yaramaması nedeniyle uluslararası alanda çözüm arayışlarına gitmiştir. Başta Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği olmak üzere bölgesel ve küresel ölçekte çevrenin korunmasına yönelik sürdürülebilir bir yönetim ile kirliliğin önlenmesi ya da en aza indirilmesine yönelik politikalar oluşturulmaya başlanmıştır. İnsanlık için hayati derece öneme sahip olan denizlerin kirlenmesi son yıllarda dünya gündemini meşgul eden en önemli çevre kirliliği sorunlarından bir tanesi haline gelmiştir. Denizlerin kirlenmesinde kara ve deniz kökenli birçok faktör vardır. Deniz kökenli kirleticilerden en önemlisi petrol kirliliği ve deniz yolu taşımacılığıdır. Deniz yolu taşımacılığı yapan gemilerin karıştıkları kazalardan kaynaklı petrol kirliliğinin yanında katı atıklar, sintine, kirli balast vb. sular, yağlar gemi kaynaklı atıklar da kirliliğe neden olmaktadır. Bunların yanında gemi, uçak vb. suni yapıların kasten denize batırılması, deniz yatağında yapılan petrol ve değerli maden arama vb. çalışmaları ve kara ve atmosferden kaynaklı kirlilikler denizleri kirletmektedir. Bu kirliliklerin önüne geçilebilmesi ve gelecek kuşaklara daha temiz bir dünya bırakmak amacıyla devletler yerel, ulusal ve uluslararası düzeyde yasal ve yönetsel düzenlemeler yapmış ve tedbirler almıştır. Bu çalışmada örnek olay yönetimi kullanılarak metropoliten kentlerde büyükşehir belediyelerinin deniz kirliliği ile mücadele kapsamında verdiği hizmetler değerlendirilecektir. Çalışmanın giriş bölümü ile birlikte ikinci bölümünde kent kavramı ve kentlerin tarihsel gelişimi, metropol ve metropoliten kent kavramları, çevre kavramı ve çevre-insan ilişkisi; üçüncü bölümünde çevre kirliliği, çeşitleri ve nedenleri, çevre kirliliği ile mücadele kapsamında uygulanan çevre politika ve araçları, ulusal ve uluslararası alanda yapılan yasal ve yönetsel düzenlemeler, yerel yönetimlerin yaklaşımı, deniz kirliliği ile mücadele kapsamında deniz kirliliği kavramı ve nedenleri, ulusal ve uluslararası alanda yapılan yasal ve yönetsel düzenlemeler ve Fransa ve Hollanda ülkeleri ölçeğinde uluslararası alanda deniz kirliliği ile mücadeleye yönelik verilen hizmetler; dördüncü bölümünde deniz kirliliği ile mücadele kapsamındaki çalışmaları değerlendirmek üzere İstanbul Büyükşehir Belediyesi Deniz Hizmetleri Müdürlüğü tarafından verilen hizmetler üzerinde çalışılmıştır. Sonuç bölümünde İBB Deniz Hizmetleri Müdürlüğü tarafından verilen hizmetlerin ve istatistiklerin değerlendirilmesi yapılmış ve çözüm önerilerinde bulunulmuştur. Sonuç olarak İBB Deniz Hizmetleri Müdürlüğü’nün; mali bütçesinin, yetki ve sorumluluklarının, hizmet alanları ve çeşitliliğinin artış gösterdiği, deniz kirliliğine yönelik en yakın ve hızlı hizmet vermek amacıyla İstanbul genelindeki sorumluluk alanına giren deniz, kıyı, dere, plaj vb alanlarda temizlik hizmetleri verdiği, gemi atıkları ve petrol türevi atıkların yönetimi ve geri kazanımına yönelik hizmetleri yürüttüğü, gemi kaynaklı deniz kirliliği denetimi hizmetleri verdiği ve deniz kirliliği ile mücadeleye yönelik hizmetleri ile Türkiye’de örnek model olduğu gözlemlenmektedir.