TÜRKÇE SÖZLÜK’TE MESLEK

Abstract

Meslekler, toplumların sosyal hayatlarının bir parçasıdır. Bir toplumda icra edilen meslek adlarına bakılarak o toplumun tarihi, kültürü ve etkileşimde bulunduğu toplumlarla ilgili bilgi sahibi olmak mümkündür. Mesleklerin çeşitliliği ve niteliği, toplumların medeniyet seviyesiyle doğru orantılıdır. Bu bağlamda insan ve toplum hayatının ayrılmaz parçası olan meslekler ve buradan doğan meslek adları, bu çalışmanın ana eksenini oluşturmuştur. Türkçe Sözlük’te meslek adlarını konu alan bu çalışma, insan, dil, toplum ve buradan doğan meslek adları ekseninde ortaya çıkan ürünün Türkçe Sözlük’te almış olduğu halin incelemesidir. Bu bağlamda Türkçe Sözlük’te bulunan meslek adları tespit ve tasnif edilmiştir. Bu çalışma, Türk Dil Kurumu Yayınları Türkçe Sözlük’ün 2011 baskısı içinde bulunan 77.005 madde başından tespit edilen 1438 meslek adına dayanmaktadır. Sözlükte bulunan 77.005 madde başı içindeki 1438 meslek adı tespit edilerek örnekleriyle birlikte herhangi bir değişiklik yapılmadan çalışmamıza alınmıştır. Bazı meslek adlarıyla ilgili Türkçe Sözlük’te yapılan açıklamaların yetersiz olduğu görülmekle birlikte herhangi bir düzeltme yapılmamıştır. Elinizdeki çalışma altı bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde, insan, tarih ve meslek ekseninden yola çıkılarak, sözlükçülük, sözlük yapısı ve buradan meslek dili ve son olarak da meslek adı ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde, Türkçede meslek adı yapma yollarından hareketle Türkçenin meslek adı yapan ekleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, Türkçede yabancı kökenli meslek adlarının kendi orijinal ekleri üzerinde durulmuş ve bu meslek adları üzerine getirilen Türkçe meslek adı yapan eklerin durumu incelenmiştir. Dördüncü bölümde, meslek adlarını kavramlaştıran, ad tamlaması şeklinde kurulmuş, söz dizimi kaynaklı meslek adları dışında tüm meslek adlarına getirilebilen -lık4 kavram eki üzerinde durulmuştur. Beşinci bölümde, Türkçe Sözlük’ ten alınan 1438 meslek adı sözlükteki halleri aynen korunarak ve madde başı olarak örnekleriyle birlikte verilmiştir. Altıncı ve son bölüm olan sonuç bölümünde ise tespit edilen 1438 meslek adının dillere göre ve almış oldukları eklere göre sayımı tablolar halinde dizin şeklinde verilmiş, bu çalışma neticesinde ulaşılan bilgiler değerlendirilmiştir. Türkçede meslek adları, addan meslek adı yapan (-cı8) ve eylemden meslek adı yapan (-ıcı4; -man2; -ar2 ve -gıç4) ekleri ile karşılanmıştır. Bu ekler bir işi yapanı, yani özneye ait meslek bilgisini verirken, (-lık4) kavram eki ile de bu meslek bilgisi soyutlaştırılarak genel bir meslek adına dönüştürülmüştür ve kavramlaştırılmıştır. Bu bağlamda Türkçe Sözlük’ ten aldığımız meslek adlarının (-cı8; -ıcı4; -man2; -ar2; -gıç4) eklerini almış hallerine ek olarak -lık4 kavram ekini almış halleri de alınmıştır. Bu çalışmada, 1438 meslek adı incelenmiştir. Bu meslek adlarının öncelikle hangi dilden geldiği tespit edilmiş, Türkçe olan meslek adları ise ad ya da eylem oluşlarına ve aldıkları meslek ekine göre değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Türkçe Sözlük’te: 498’ i Türkçe , 333’ü Fransızca, 236’sı Arapça, 124’ü Farsça, 77’si İtalyanca, 31’i Yunanca, 31’i İngilizce, 8’i Rumca, 6’sı Almanca, 4’ü Moğolca, 3’ü Bulgarca, 3’ü Ermenice, 2’si Macarca, 2’si Venedikçe, 2’si İspanyolca ve 1’i Japonca meslek adları yanında iki dilli olan (T. + Fr., T. + Ar., Ar. + Far., vb.) 77 meslek adı tespit edilmiştir. Türkçe Sözlük’te tespit edilen tüm meslek adları gerek köken ve gerekse de almış oldukları eklere göre tasnif edilmiştir. Bu meslek adları tablolar halinde dizinleştirilmiş ve buradan elde ettiğimiz sayısal veriler üzerine istatistiki bilgiler oluşturulmuştur. “Türkçe Sözlük’te Meslek Adları” adlı çalışmamızda, tüm bu sayısal ve sözel verilerden yola çıkılarak meslek adlarının Türkçe Sözlük’te almış olduğu hal incelenmiştir. Bu inceleme ışığında meslek adları gerek yapı bakımından, gerekse de köken bakımından değerlendirilmiştir. Bunun yanında Türkçenin yabancı dillerden almış olduğu meslek adlarının, Türkçe Sözlük’ e girerken nasıl bir değişime uğradığı ve Türkçe meslek adı ekleriyle nasıl karşılandığı tespit edilmiştir.