Abstract:
Engelli bireylerin engelleri her ne olursa olsun kullanım çevrelerinde
fiziksel, fizyolojik, psikolojik ve sosyal konforlarının sağlanması önemlidir.
Görme engelliler toplum içerisinde sınırlı görüĢleriyle ve duyusal özellikleriyle
harekete ederler. Görme engelliler için tasarım, engellinin yaĢadığı konuttan
baĢlayarak konut dıĢı ve kent çevresindeki hareketlerinin kolaylaĢtırılması
çalıĢmalarını içermelidir.
Tez çalıĢmasının literatür kısmının ilk aĢamasında engelliler ile ilgili genel
kavramlar verilmiĢtir. Evrensel tasarım ve engellilik türleri irdelendikten sonra,
engellilere yönelik yasa, yönetmelik, mevzuat, kentsel tasarım ve planlama
ilkeleri görme engelliler de dikkate alınarak irdelenmiĢtir. Bununla birlikte görme
engelliliğin tanımı yapıldıktan sonra görme engelli bireylerin yapısal ve
çevrelerindeki mekânsal problemlerin neler olabileceği değerlendirilmiĢtir.
Engelliler için fiziksel çevrelerinde hareket ederken onlara yardımcı olabilecek
elemanlar; uzun baston, rehber köpek, tanımlama/sembol bastonu, yönlendirmeye
yardımcı elektronik araçlar, hissedilebilir haritalar araĢtırılmıĢtır. Ayrıca, görme
engelliler için hayati önem taĢıyan hissedilebilir yüzeyler konusu; görsel olmayan
yer iĢaretleri, yankı lokalizasyonu, hissedilebilir yüzey tipleri baĢlıkları altında
incelenmiĢtir.
Literatür aĢamasının ikinci basamağında yapılı çevrede görme engelliler
için hangi tasarım konularının önemli olabileği; giriĢler, otopark alanları,
duraklar, yaya geçitleri, yaya yolları, oyun alanları, spor alanları, kent
mobilyaları, etkinlikler, mülkiyet, bakım, yönetim, hizmetler ve bitkilendirme
baĢlıkları altında araĢtırılmıĢtır.
vi
Litertür taraması sonucunda görme engellilerin yaĢam kalitelerinin
artırılmasına yönelik bir kontrol listesi oluĢturulmuĢtur. Kontrol listesi ile yapılı
çevredeki alanların tasarlanması aĢamasında bir rehber ve mevcut durumun
düzenlenmesine olanak sağlanması amaçlanmıĢtır.
OluĢturulan bu liste Ġstanbulda seçilen iki park üzerinde test edilmiĢtir.
Seçilen parklardan biri görme engelliler için tasarlanmıĢ olan Cemil Meriç Parkı;
diğeri ise Ġstanbul‟un yoğun derecede kullanılan kent parkı niteliği taĢıyan Maçka
Demokrasi Parkı olmuĢtur. ÇalıĢmada her iki parkta da fotoğraflama, video
çekimi, gözlem ve yerinde tespit yöntemleri kullanılmıĢtır.
ÇalıĢmada, yapılı çevrede görme engelliler için hangi tasarım
gereksinimlerinin olması gerektiği belirlenmiĢtir. Yapılan analizler sonucunda
görme engelliler için kullanımları düĢünüldüğünde; öncelikle Maçka Parkı‟nın
giriĢler, otopark yerleri, merdivenler, oyun alanları, etkinlik varlığı, mülkiyet,
bakım ve yönetim konularında iyileĢtirilmesi gerekmektedir. Her iki parkın
rampa, aydınlatma elemanları ve bitkilendirme tasarımlarının iyi olduğu; spor
alanları, oturma yerleri ve park içerisindeki hizmetlerin ise orta düzeyde olduğu
belirlenmiĢtir. Her iki park için de merdivenler, çocuk oyun alanları, etkinlik
varlığı, mülkiyet, bakım ve yönetim konularının istenen kalitede olmadığı tespit
edilmiĢtir. Her iki park için öncelikle kötü düzeyde olan bu konuların
iyileĢtirilmesi gerekmektedir. ÇalıĢmanın sonucunda Cemil Meriç Parkı‟nın
görme engelli odaklı tasarlanmasına rağmen uluslarararı tasarım standartlarını
karĢılamada yetersiz kaldığı; Maçka Parkı‟nın ise mevcut tasarımının görme
engelli standartlarına göre revize edilmesi gerekliliği tespit edilmiştir.