Bu araştırmanın konusu liderlik ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkinin
belirlenmesidir. Bunun için liderlik ile örgütsel sinizm arasındaki
bağlantının belirlenen değişkenlere göre değişip değişmediği incelenmiştir.
Araştırmanın evrenini İstanbul Bahçelievler’de görevli olan
öğretmenlerden oluşturmaktadır. Araştırma örneklemini ise, İstanbul
Bahçelievler’de Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı okullarda görev yapan
öğretmenler içinden rastgele seçilenlerdir.
Araştırmada, İstanbul Bahçelievler’deki sınıf ve branş öğretmenlerinin
liderlik biçimleri ve örgütsel sinizm tutumları arasındaki ilişkiyi incelemek
amacıyla ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır.
Araştırmada veri toplamak amacıyla, 3 kısımdan oluşan bir anket
uygulanmıştır. Anketin ilk kısmı demografik bilgileri içermektedir. İkinci
anket Bolman ve Deal (1991) tarafından geliştirilen 32 madde olan Liderlik
Stilleri Belirleme Anketidir.
Anketin üçüncü kısmında Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999)’in bilişsel,
duyuşsal, davranışsal faktörleri içeren örgütsel sinizm düzeyini ölçmek
amacıyla kavramsallaştırdığı 14 maddelik ölçek kullanılmıştır.
Veriler toplandıktan sonra; katılımcıların mesleki kıdem yaş, unvan ve
cinsiyet gibi çeşitli değişkenlerin değerlendirmesi amacıyla bulgular
incelenmiştir. Veriler parametrik olmadıkları için Mann-Whitney U
testi ve Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Ayrıca veriler arası ilişkinin
belirlenmesi amacıyla Spearman korelasyon testi uygulanmıştır.
Yapılan araştırma sonunda liderlik ölçeği ve alt boyutlarında genel olarak
mesleki kıdem ve çalışılan kurum değişkenleri arasında anlamlı farka
1
İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
2
İstanbul Aydın Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sosyal Hizmet Bölümü,
[email protected]
Liderlik ve Örgütsel Sinizm Arasındaki İlişki
128
rastlanmıştır. 11 yıl ve üstü kıdem yılına sahip olanların liderlik algısının
daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca çalışılan kurum değişkeni
incelendiğinde ilkokul ve liselerde görev yapanların liderlik algısının
ortaokullarda görev yapanlardan daha yüksek olduğu görülmüştür.
Liderlik ve sinizm arasında ters yönlü ve orta düzeyde bir ilişkinin var
olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Alanyazın incelendiğinde, liderlik ve örgütsel sinizm ilişkisini konu alan bir
çalışma yapılmadığı görülmektedir. Bu araştırma İstanbul Bahçelievler’de
görev yapan öğretmenleri kapsamaktadır. Ancak Türk eğitim sistemini
oluşturan her tür ve kademedeki eğitim örgütlerinde de benzer nitelikli yeni
araştırmaların yapılmasına da ışık tutacaktır. Bununla beraber Türkiye’de
liderlik ve özellikle de örgütsel sinizm konularında çalışmaların yetersiz
oluşu ve bu çalışmanın bu alandaki boşluğu doldurması bakımından
önemlidir.
Bu araştırmanın konusu liderlik ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkinin
belirlenmesidir. Bunun için liderlik ile örgütsel sinizm ilişkisinin çeşitli
değişkenlere göre değişip değişmediği incelenmiştir.
Araştırmanın evrenini İstanbul ilinde görevli olan öğretmenlerden
oluşturmaktadır. Araştırma örneklemini ise, İstanbul ilinde Milli Eğitim
Bakanlığı’na okullarda görev yapan öğretmenler için rastgele seçilenlerdir.
Araştırmada, İstanbul’daki sınıf ve branş öğretmenlerinin liderlik biçimleri
ve örgütsel sinizm tutumları arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla ilişkisel
tarama modeli kullanılmıştır.
Araştırmada veri toplamak amacıyla, 3 kısımdan oluşan bir anket
uygulanmıştır. Anketin ilk demografik bilgileri içermektedir. İkinci anket
Bolman ve Deal (1991) tarafından geliştirilen 32 madde olan Liderlik
Stilleri Betimleme Anketidir.
Anketin üçüncü kısmında Brandes, Dharwadkar ve Dean (1999)’in bilişsel,
duyuşsal, davranışsal faktörleri içeren örgütsel sinizm düzeyini ölçmek
amacıyla kavramsallaştırdığı 14 maddelik ölçek kullanılmıştır.
İbrahim GÜNEŞ, Prof. Dr. Uğur TEKİN
Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı - 2017 (127-134) 129
Veriler toplandıktan sonra; katılımcıların cinsiyet, yaş, unvan ve mesleki
kıdem gibi çeşitli değişkenler açısından değerlendirmesine dönük ulaşılan
bulgular incelenmiştir. Veriler incelenmiş ve parametrik olmadıkları
görülmüştür. Verilerin parametrik olmaması nedeni ile Mann-Whitney
U testi ve Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Ayrıca veriler arası ilişkinin
belirlenmesi amacıyla Spearman korelasyon testi uygulanmıştır.
Veriler incelenmiş ve aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır:
• Katılımcıların liderlik ve örgütsel sinizm ölçeğine ait puan durumu
incelendiğinde genel anlamda katılımcıların liderlik ölçeği puanlarının
değerinin düşük olduğu görülmektedir. Maddeler ters işaretli olduğundan
dolayı katılımcıların liderlik ölçeğine yönelik algılarının yüksek olduğu
sonucuna varılmıştır. Ayrıca örgütsel sinizm ölçeği incelendiğinde genel
anlamda verilen puanların yüksek olduğu görülmektedir. Sinizm ölçeğinde
de maddeler ters işaretli olduğundan dolayı katılımcıların sinizm ölçeği
algılarının düşük olduğu görülmüştür. Bu puanlara göre katılımcıların
liderlik algısı genel anlamda yüksek, sinizm algısı ise düşüktür.
• Cinsiyet değişkeni incelendiğinde genel olarak katılımcıların puanları
incelendiğinde liderlik ölçeği ve örgütsel sinizm ölçeğinde değişkenler
arasında anlamlı farka rastlanmamıştır.
• Bazı çalışmalar işle ilgili olarak kadının da erkeğin de benzer tepkiler
verdiğini gösterirken, bazı çalışmalar da farklı iş tutumları sergilediklerini
tespit etmiştir (Çakır, 2001:108). Lambert (1991:342), kadınların çalışma
hayatına ve işe daha çok ilişki odaklı baktıklarını, erkeklerin ise başarı odaklı
olduğunu iddia etmektedir. Cinsiyet rol gereksinimlerinin farklılığından
dolayı, erkek ve kadın çalışanlar hem iş koşullarını farklı değerlendirmekte
hem de çalışma hayatından farklı beklentilere sahip olmaktadırlar (Lambert
1991:342), Yapılan araştırmaların büyük çoğunluğunda cinsiyet unsurunun
örgütsel sinizmi etkilemediği tespitinde bulunulmuştur. Ancak Mirvis ve
Kanter (1991) çalışmasında erkeklerin kadınlara oranla daha sinik oldukları
yönünde bir bulguya ulaşmıştır (Gövez, 2013:16).Lobnika ve Pagon
(2004:7) ise, kadın çalışanların erkek çalışanlara göre örgütsel sinizm
seviyelerini daha yüksek bulmuşlardır (Kılıç, 2013:27).
Liderlik ve Örgütsel Sinizm Arasındaki İlişki
130
• Medeni durum değişkeni incelendiğinde genel olarak katılımcıların puanları
incelendiğinde liderlik ölçeği ve örgütsel sinizm ölçeğinde değişkenler
arasında anlamlı farka rastlanmamıştır. Bu bağlamda medeni durum
değişkeninin liderlik ve örgütsel sinizm için belirleyici bir faktör olmadığı
anlaşılmıştır. İlgili literatür incelendiğinde medeni durum değişkenine
yönelik çalışma bulunmamaktadır.
• Yaş değişkeni incelendiğinde liderlik ölçeği puanlarına göre anlamlı farka
rastlanmamıştır. İkili gruplar karşılaştırıldığında 26-35 ve 36-45 yaş grupları
ile 46-55 ve 56-65 yaş grupları arasında 46-55 ve 56-65 yaş grupları lehine
anlamlı farkın olduğu görülmektedir. Bu bağlamda 46-55 ve 56-65 yaş
gruplarında yapısal liderlik algısının daha yüksek olduğu görülmektedir.
• Örgütsel sinizm ölçeği incelendiğinde genel puana göre yaş değişkenleri
arasında anlamlı farkın var olduğu görülmüştür. İkili gruplar
karşılaştırıldığında 46-55 ve 56-65 yaş grupları ile diğer yaş grupları arasında
46-55 ve 56-65 yaş grupları aleyhine anlamlı farkın olduğu görülmektedir.
Bu bağlamda 46-55 ve 56-65 yaş gruplarında siniklik algısının daha düşük
olduğu görülmektedir.
• Bireylerin yaptığı işlere ilişkin düşünceleri, tutumları bulunduğu yaşa göre
farklılık gösterebilir. Zira insanın her yaşı farklı istek ve beklentiler taşır.
Birey çalışma hayatına başlayacağı yıllarda daha çok eğitimine ve kendi
bireysel özelliklerine uygun iş arayışı içerisinde olur. Ancak çoğunlukla
arzularına ters bir şekilde beklentilerinin dışında bir işe yerleşmek zorunda
kalabilmektedir. (Turan, 2011:107). Bundan içindir ki gençler için, kişisel
ilgi ve yeteneklerini kullanabilecekleri, kişilerarası ilişkilerin iyi olduğu bir
iş ve çalışma ortamına sahip olmak çok önemlidir (Çakır, 2001:107).
• Andersson ve Bateman (1997:770) işyeri sinizmini incelediği 207 uzman ve
yönetici ile yaptığı bir araştırmada yaş ile örgütsel sinizm arasında anlamlı
bir ilişki bulamamıştır. Fero (2005) da üç firmada toplam 252 çalışan
üzerinde uyguladığı araştırmada, örgütlerde sinizmin yüksek olmasının
sebeplerini ve sonuçlarını incelemiş örgütsel sinizm ile yaş arasında anlamlı
bir ilişki tespit edememiştir. Literatürde Andersson ve Bateman (1997)’ın
çalışmasında da benzer bulgulara rastlanmıştır (Kılıç, 2013:26). Güzeller
ve Kalağan (2008) ile Tokgöz ve Yılmaz (2008) gibi yerli çalışmalarda da
yaş ile sinizm arasında bir etkileşimin olmadığı sonucuna varılmıştır.
• Mirvis ve Kanter’in (1991) çalışmasında ise, yaş ile örgütsel sinizm
arasındaki ilişkide 18-25 yaş aralığındaki çalışanların, 55 yaş ve üstü
İbrahim GÜNEŞ, Prof. Dr. Uğur TEKİN
Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı - 2017 (127-134) 131
çalışanlara göre daha sinik olduğu tespit edilmiştir (Mirvis vd. 1991,
s.56). Yani genç yaştaki kişilerin örgütsel sinizm seviyeleri daha yüksek
görülmüştür (Gövez, 2013:15).
• Liderlik ve örgütsel sinizm ölçeği incelendiğinde eğitim değişkenleri
arasında anlamlı düzeyde farka rastlamamıştır. Literatürde eğitim düzeyi
ile örgütsel sinizm arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalarda eğitim
durumu değişkeni de önemli bir etken olarak göze çarpmaktadır. Çünkü
eğitim düzeyi artıkça, iş yaşamına ve işe yüklenen anlam ve beklentiler de
çeşitlenmektedir (Çakır, 2001:111).
• Fero (2005), yaptığı çalışmada yüksek lisans ya da doktora mezunu olan
çalışanların ön lisans mezunu olanlara göre daha sinik tutum sergilediklerini
tespit etmiştir (Fero, 2005: 36). Bu da eğitim düzeyinin artmasıyla örgütsel
sinizm düzeyinin de arttığını göstermiştir. Neden olarak da eğitim seviyesi
yüksek olan kişilerin akademik anlamda daha donanımlı ve dolayısıyla
kişisel özellikler bakımından da daha sorgulayıcı bir yapıya sahip olmaları
gösterilmiştir (Güzeller ve Kalağan, 2008:93). Bu durum, yüksek eğitim
düzeyine sahip çalışanların, örgütlerindeki mevcut durumu kabullenmeyi
zorlanmalarından kaynaklanmaktadır (Kılıç, 2013:27).
• Lobnika ve Pagon (2004), kara kuvvetleri çalışanları üzerine yaptığı
çalışmada ise eğitim durumu ile sinizm arasında negatif bir ilişki tespit
etmiştir (Lobnika ve Pagon, 2004: 107). Kanter ve Mirvis (1991) tarafından
yapılan çalışmada da eğitim düzeyi düşük olanların, yüksek olanlara göre
daha fazla sinik oldukları tespit edilmiştir. Anderson ve Bateman (1997),
James (2005) ve Efilti vd. (2008)tarafından yapılan araştırmalarda ise
örgütsel sinizm ile eğitim düzeyi arasında her hangi bir ilişki bulunamamıştır
(Gövez, 2013:16).
• Mirvis ve Kanter (1991:56), araştırmasında, eğitim düzeyi daha düşük olan
çalışanların örgütsel sinizm tutumlarının daha yüksek düzeyde olduğunu
bulmuştur. Araştırmacılar daha az eğitimli ve daha az gelire sahip olan
çalışanların, gerçeği kolayca kabul ettikleri için örgütsel sinizm seviyelerinin
düşük olduğu tespitinde bulunmuşlardır. Benzer bir sonucu da, Lobnika ve
Pagon (2004:7) polis sinizmini araştırdığı çalışmalarında destekleyerek eğitim
durumu ile sinizm arasındaki ilişkiyi negatif bulmuşlardır (Kılıç, 2013:27).
Liderlik ve Örgütsel Sinizm Arasındaki İlişki
132
• Mesleki kıdem değişkeni incelendiğinde liderlik ölçeğinde anlamlı farka
rastlanmıştır. Genel olarak ikili gruplar karşılaştırıldığında 11 yıl ve üstü
ile diğer gruplar arasında 11 yıl ve üstü yılda bulunanların lehine anlamlı
farka rastlanmıştır. Bu bağlamda 11 yıl ve üstü grubun liderlik algısının
daha kuvvetli olduğu görülmektedir.
• Örgütsel sinizm incelendiğinde kıdem yılları arasında anlamlı bir farkın
olduğu gözlemlenmiştir. Genel olarak ikili gruplar karşılaştırıldığında 11
yıl ve üstü ile diğer gruplar arasında 11 yıl ve üstü yılda bulunanların lehine
anlamlı düzeyde farka rastlanmıştır. Bu bağlamda 11 yıl ve üstü grubun
siniklik algısının daha düşük olduğu görülmektedir.
• Hizmet süresinin de örgütsel sinizmi etkilediğinin tespit edildiği
araştırmalarda aynı pozisyonda uzun bir süre çalışan bireyin, daha az çalışan
bireye göre daha sinik olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. (Lobnika ve
Pagon 2004:108). O´Connel, Holzman ve Armandi (1986),araştırmalarında
hizmet süresi ile örgütsel sinizm arasında bir bağlantı olduğunu görmüşlerdir.
Brandes (1997), araştırmasında hizmet süresi 9 yıldan az ya da 15 yıldan
çok olan memurların örgütsel sinizm tutumlarının düşük seviyede kaldığını
bulunmuştur. (Brandes, 1997:6). Yine James (2005) tarafından yapılan bir
araştırmada örgütsel sinizm ile hizmet süresi arasında pozitif ve anlamlı bir
ilişki olduğu görülmüş, 10 yıldan daha fazla süre hizmeti olanların daha az
sinik özellikler gösterdiği tespit edilmiştir (Gövez, 2013:17).
• Çalışılan kurum değişkeni incelendiğinde genel olarak liderlik algısının
yüksek, siniklik algısının düşük olduğu görülmüştür. Genel anlamda
ortaokulda görev yapan çalışanların liderlik algısının düşük, siniklik
algısının ise yüksek olduğu görülmüştür.
• Liderlik ölçeği ile örgütsel sinizm ölçeği arasındaki ilişki incelendiğinde
genel olarak liderlik ve alt boyutları ile örgütsel sinizm ve alt boyutları
arasında anlamlı düzeyde ilişkinin var olduğu görülmektedir. İlişkinin de
genel olarak orta düzeyde ve negatif yönlü olduğu tespit edilmiştir.
• Davis ve Gardner (2004), yaptıkları çalışma ile örgütsel sinizm ve liderlik
arasında önemli ilişkiler tespit etmişlerdir. Yazarlar araştırmalarında liderlik
bakımından lider ile üye arasındaki ilişkilerde atfetme sürecinin nasıl
meydana geldiğini irdeleyen araştırmacılar, atfetmelerin örgütsel sinizmi
etkileme boyutlarını bulmuşlardır