Abstract:
Bu araştırmada okullarda görev yapan öğretmenlerin algıladıkları örgüt
kültürünün baskın olan yanı olup olmadığı varsa hangi alt boyutunun
baskın olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Öğretmenlerin demografik
özelliklerinin (yaş, cinsiyet, branş vb.) örgüt kültürüne ve sendikalılaşmaya
etkisi hakkında değerlendirmelerde bulunulması ve bu doğrultuda öneriler
geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Bu çalışmanın evrenini İstanbul ilinin Kadıköy, Maltepe, Ümraniye,
Tuzla, Pendik, Sancaktepe ve Kartal ilçelerinde bulunan tüm okullar
oluşturmaktadır. Çalışmanın örneklemi ise, 2013-2014 Eğitim Öğretim
yılı içinde evreni oluşturan ilçelerde bulunan tesadüfî yöntemle seçilen
devlet ve özel ilkokul, ortaokul ve liselerde görev yapan 318 öğretmenden
oluşmuştur.
Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen kişisel bilgi
formunda ilk olarak araştırmanın amacını belirten ve uygulamada dikkat
edilecek noktalar hakkında bir açıklama yer almaktadır. Bu formda
araştırmanın güvenliği sebebiyle ve soruların daha samimi, sağlıklı
cevaplanmaları için katılımcıların isimleri sorulmamıştır. Araştırmada
öğretmenlerin çalıştıkları okullardaki örgüt kültürel değerlerini belirlemek
amacına yönelik “Okul Kültürü Ölçeği” (OKÖ; Terzi, 2005) kullanılırken
öğretmenlerin sendikaya, ilişkin görüşlerini tespit etmek için Yasan
(2012) tarafından geliştirilen öğretmenlerin sendikaya ilişkin görüş ölçeği
uygulanmıştır.
Anketlerin uygulanması için gerekli izinler alındıktan sonra 2013-
2014 eğitim-öğretim yılında İstanbul ilinde basit rastgele örneklem
1
Sancaktepe Şakir Demir İlkokulu, Müdür Yardımcısı
2
İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Okullarda Örgüt Kültürü İle Öğretmenlerin Sendikalara İlişkin Görüşleri Arasındaki
İlişkinin İncelenmesi
36
seçme yöntemiyle Sultanbeyli, Maltepe, Sancaktepe, Pendik, Kartal,
Kadıköy ve Üsküdar ilçelerinde bulunan resmi ve özel okullarda
çalışan öğretmenlerden veriler toplanmıştır. Verileri toplamak amacı ile
öğretmenlere kişisel bilgi formu, okul kültürü ölçeği ve sendika görüş
ölçeğinden oluşan 3 sayfalık anket uygulanmıştır. 350 adet olarak dağıtılan
ölçeklerden 330 (%94.28) tanesi geri toplanmış, bu ölçeklerden 12 (%3,4)
tanesi eksik doldurulması sebebiyle değerlendirme dışı tutulmuştur.
Ölçeklerden 318 (%90.85) tanesi değerlendirilmiştir.
Araştırma sonuçlarına baktığımızda, öğretmenlerin sendikaya ilişkin
görüşleri yaş gruplarına göre anlamlı şekilde farklılaşmaktadır. Sendikalara
karşı en olumlu tutumu 31-40 yaş aralığındaki öğretmenlerin sergilediği
görülmektedir. Bu yaş aralığı orta yaş aralığı olduğundan insanlar birçok
kaygıyı (evlenme, iş bulma, ekonomik vb.) geride bıraktıkları düşünülebilir.
Kıdem yılı ile sendikalara karşı görüşler arasındaki ilişkiye bakıldığında
en olumlu tutumunun 10-15 kıdem yılına sahip öğretmenlerde olduğu
görülmektedir. Yaş gurubu değişkeniyle paralellik göstermektedir.
Sendikalara karşı en olumsuz görüşe 5-9 kıdem yılına sahip öğretmenlerin
olduğu görülmektedir.
Sendikaya üye olan öğretmenler sendikalara daha olumlu baktığı
görülmektedir. Sendikaya ilişkin olumlu tutumlarını sendikaya üye olarak
göstermektedirler.
Öğretmenlerin çalıştırdıkları kurumlardaki algıladıkları örgüt kültürü
boyutu ile cinsiyet arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı şekilde
farklılaşmadığı görülmektedir. Bayanların erkeklere göre görev alt boyutu
daha yüksek çıktığı görülmektedir.
Okullardaki örgüt kültürü boyutlarının yaş ile ilişkisine bakıldığında görev
alt boyutu istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Yaş ilerledikçe görev alt
boyutu değeri arttığı görülmektedir. Yaşın ilerlemesiyle örgüt kültürünün
destek alt boyutu değerlerinin artığı görülmektedir.
Öğretmenlerin çalıştıkları okulların kültürel yapısıyla medeni durumları
arasındaki ilişkiye bakıldığında bürokrasi ve görev alt boyutlarının anlamlı
Gökhan ALTUĞ, Doç. Dr. Birsen GÜZEL
Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı - 2017 (35-38) 37
çıktığı görülmektedir. Bekâr öğretmenlerde bürokratik, evli öğretmenlerde
ise görev alt boyutunun yüksek çıktığı görülmektedir.
Öğretmenlerin okul kültürü alt-boyut puanlarının sahip oldukları çocuk
sayılarına göre incelendiğinde görev alt boyutu anlamlı bir şekilde
farklılaştığı görülmektedir. Hiç çocuğu olmayanların görev boyutu
en düşük çıkmıştır. Çocuk sayısı artıkça görev boyutunun yükseldiği
görülmektedir.
Öğretmenlerin çalıştıkları okulların kültürel yapısına ilişkin görüşleri
ile öğretmenlerin mesleki kıdem düzeylerine göre incelendiğinde görev
ve bürokratik alt boyutunun anlamlı olduğu gözlemlenmiştir. Görev alt
boyutunun 15 yıl ve üzeri kıdeme sahip öğretmenlerde yüksek olduğu
görülmektedir. Bu farkın 15 yıl ve üzeri kıdeme sahip öğretmenlerin
çalıştıkları okulları daha çok görev yönelimli bulduğu söylenilebilir.
Öğretmenlerin sendika görüşleri ölçeği puanları ile örgüt kültürü alt boyut
puanları arasındaki ilişkiye bakıldığında destek, başarı, bürokratik ve
görev alt boyutu anlamlı bulunmuştur.
Genel anlamda okullardaki örgüt kültürü yapısı bu okullarda çalışan
öğretmenlerin sendikalara ilişkin tutumlarını belirlemede etkili rol
oynamaktadır. Özellikle görev ve bürokrasi kültürünün yoğun olarak
yaşandığı veya hissedildiği okul ortamlarında öğretmenler sendikalara
karşı daha olumlu tutum sergilemektedirler.
Araştırma sonuçlarına göre geliştirilen öneriler: toplumların demokrasiyi
benimsemesinde, özümsemesinde ve hümanist düşüncelerin toplumlara
yerleşmesinde sivil toplum kuruluşlarına büyük görevler düşmektedir.
Sendikalar bu örgütlerin başında gelmektedir. Sunulan öneriler
öğretmenlerin sendikalılaşmasını artırmaya yöneliktir.
Bayan öğretmenlere çalışma hayatında çeşitli kolaylıklar sağlanarak ve pozitif
ayrımcılık yapılarak sendikaya daha çok üye olmaları sağlanmalıdır. Sendikalar
göreve yeni başlayan öğretmenlerden emeklilik süresi yaklaşmış öğretmenlere
kadar bütün öğretmenlerin ihtiyaçlarına cevap verecek kuruluşlara dönüşmelidirler.
Sadece belirli bir yaş gurubunun ihtiyaçlarına cevap vermemelidirler.
Okullarda Örgüt Kültürü İle Öğretmenlerin Sendikalara İlişkin Görüşleri Arasındaki
İlişkinin İncelenmesi
38
Sendikalar, birbirleriyle uğraştıkları ve fikir çatışması yaşadıkları
için asıl işleri olan öğretmenlerin haklarını savunma görevini yerine
getirememektedir. Sendikalar siyasi partilerin bir kolu olarak çalışmayı
bırakarak insanları daha bütünleştirici, ayrıştırmayan bir yol izlemelidirler.
Toplumlara ve kitlelere yön veren o toplulukların kültürüdür. Okullarda
da gelişimi destekleyecek her bireyi isteklerine ana hatlarıyla cevap
verecek okul iklimleri oluşturulmalıdır. İdarecilerin, öğretmenlerin ve
diğer çalışanların ortak amaç doğrultusunda çalışacakları, işe severek
gelecekleri, bürokrasiden ve baskıdan uzak kurumlar hayata geçirilmelidir.
Kültürü ileten en önemli unsurlardan biri dildir. İnsanlar iletişimleriyle
birbirlerine bir takım şeyler aktarır ve paylaşırlar, bu paylaşımlar sonucunda
da ortak değerler oluşur. Örgüt kültürünün oluşturulması, şekillendirilmesi
ve tanıtılmasında doğru iletişim önemlidir. Okul müdürlerine, müdür
yardımcılarına, öğretmenlere ve hizmetlilere, doğru iletişim seminerleri
verilmelidir.
Yapılacak çalışmalar ile okullarda insan ilişkilerini ve yardımlaşmayı ön
plana çıkaran örgüt kültürünün destek ve başarı alt boyutları değerleri
artırılmalıdır. Bu çalışma sadece kadrolu öğretmenlere uygulanmıştır.
Daha sonraları ücretli öğretmen ve okul idarecilerine uygulanabilir