Özet:
Ülkemizde öfke ve saldırganlık davranışı giderek yaygınlaşmakta,
tüm gelişim dönemlerinde ve yetişkinlikte ciddi sorunlarla karşımıza
çıkmaktadır. Saldırgan davranış ve öfke bireysel olduğu kadar önemli
bir sosyal problemdir. Problemin çözümüne yönelik çalışmalar sonuçsuz
kalmakta, saldırgan davranışlardaki artışa bakıldığında bu çalışmaların
beklenen sonuçlara ulaşamadığı görülmektedir.
Saldırgan davranış, öfkenin sonucunda bir dizi bilişsel eylem ile gerçekleşir.
Bu bağlamda saldırgan davranışın önlenmesinde zihinsel becerilerin yeri
ve önemi büyüktür.
Alanyazında pek çok çalışma mizahın gerek stresle başa çıkmada gerekse
stresin yol açtığı olumsuz sonuçları azaltmada önemli işleve sahip olduğu
yönünde pek çok bulgu yer almaktadır (Kuiper ve Martin, 1998; Newman
ve Stone, 1996; Leftcourt ve Martin, 1986’dan AKT: Oral , 2004.)
Ayrıca Forbes’in çalışmasında mizahın öfkeyi azaltma yönündeki etkisi
belirtilmiştir (Forbes, 1997’den Akt: Oral , 2004.)
Psikoloji bilimi açısından mizahın bilişsel, duygusal ve sosyal yönleri inkar
edilemez. Mizah, kaygı verici yaşantıların duygusal sonuçları (davranış)
üzerinde etkilidir. Mizah duygusu ile bilişsel işlev arasında güçlü bir ilişki
bulunmaktadır. Mizahın temel dinamiğinin eleştirel düşünce olduğu pek
çok araştırmacı tarafından açıklanmıştır (mizah, mizah türleri, mizahta
eleştirel bakış vb. hk. Bkz. Eker, 2009)’dan Akt. Özdemir, 2010) Mizahsız
eleştirel düşünce, eleştirel düşüncesiz mizah var olamaz. Eleştirel düşünce
bağlamında mizah yeteneği; sorgulama, çıkarsama yapma, olay, olgular
* İstanbul aydın Üniversitesi Psikoloji Bölümü
** 19. Ulusal Psikoloji Kongresi’nde poster bildiri olarak sunulmuştur (5-7 Eylül 2016).
2
Mizah Kullanımı Becerisinin Saldırgan Davranış Üzerindeki Etkisi
arası ilişkiler kurma, kanıtlara dayandırma vb. üst düzey düşünme
becerilerini gerektirir. Kısaca eleştirel düşünme gibi mizah da kendi içinde
örgütlü, amaçlı bir zihinsel etkinliktir. Mizah becerisi geliştirilebilir bir
beceridir.
Öfke ve saldırgan davranışla başa çıkma yollarından bir tanesi de eleştirel
düşünme ve mizah yeteneğinin geliştirilmesidir. Bu amaçla planlanacak
eğitim programları öfkenin davranışa dönüşmesi sürecinde önemli bir
alternatif oluşturacaktır.
PROBLEM: Stresli durumlar karşısında bir başa çıkma stratejisi olarak
mizaha başvurulması ile saldırgan davranış arasında negatif bir korelasyon
vardır.
YÖNTEM: Çalışmada mizah tarzlarından bağımsız olarak, sadece mizah
yolu ile başa çıkma becerisi ve olumlu mizah tarzları ele alınmıştır.
Stresli durumlar karşısında bir başa çıkma stratejisi olarak mizaha
başvurulması ile saldırgan davranış arasında negatif bir korelasyon
olduğu hipotezinden yola çıkılarak, 184 üniversite öğrencisiyle çalışılmış,
saldırganlık düzeyinin belirlenmesinde Saldırganlık Ölçeği (SÖ) (Can,
2002), stresli durumlar karşısında bir başa çıkma stratejisi olarak mizah
kullanımını değerlendirmek için de Mizah Yoluyla Başa Çıkma Ölçeği
(MYBÇÖ) (Coping Humor Scale), (Yerlikaya, 2009) kullanılmıştır. Her
iki ölçekten elde edilen veriler yaş ve cinsiyet değişkenini de dahil edilerek
SPSS programı ile değerlendirilmiştir.