Abstract:
Çalışmaktan kaçınma hakkı, gelişmiş iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı olan
birçok ülkede kabul edilen bir haktır. 155 sayılı ILO sözleşmesinin 13. maddesinde
işçinin, sağlığı ve hayatı için ciddi ve yakın bir tehlikenin varlığı halinde, çalışmaktan
kaçınma hakkını kullanabileceği hükmüne yer verilmiştir. Bu düzenlemenin de
etkisiyle, çalışmaktan kaçınma hakkı pek çok ülkenin mevzuatında yer almıştır.
Çalışanların yaşama hakkının korunması, hayatının tehlike altında
bırakılmaması amacıyla; işyerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından sağlığını bozacak
veya vücut bütünlüğünü tehlikeye sokacak bir tehlike ile karşı karşıya kalan işçinin,
çalışmaktan kaçınma hakkını kullanması bir hak olması yanında aynı zamanda bir
zorunluluktur.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun kabulü ile Çalışmaktan
kaçınma hakkı, AB müktesebatına uygun olarak düzenlenip, İş Sağlığı ve Güvenliği
Kanununda yerini almıştır.
Çalışmaktan kaçınma hakkının kullanılması için tehlikenin muhtemel olması
yeterli olmayıp, tehlikenin yakın olması nedeniyle işçinin başka türlü korunmasının
mümkün olmaması gerekmektedir. Ne zaman ortaya çıkacağı belli olmayan bir
tehlikenin; “yakın”, “acil ve hayati” bir tehlike olması, yaşam hakkını ihlal edebilecek
bir fiili durum yaratması durumunda işçinin kendini bu tehlikeye karşı koruma hakkı
bulunmaktadır.
Çalışmaktan kaçınma hakkına ilişkin düzenlemeler yapılırken, ne tür tehlike
hallerinde çalışmaktan kaçınma hakkının doğacağı, tehlikenin hangi derecede
kaçınma hakkını doğuracağı, işçinin tehlike algısına ilişkin standartların belirlenmesi,
kaçınma hakkının kullanılması halinde işverenin ne şekilde davranması gerektiği ve
kaçınma hakkının sınırlarının belirlenmesi gibi hususların tespit edilmesi gerekir.
Çalışmaktan kaçınma hakkını kullanması için yakın ve ciddi tehlikenin varlığı
gerekli olsa da tehlikenin, çalışanın işe başlarken bildiği ve işin doğası gereği riskli
olduğu durumlarda çalışan, çalışmaktan kaçınma hakkını kullanamaz. Özellikle
viii
tehlikenin işin doğasından kaynaklandığı durumlarla çalışmaktan kaçınma hakkının
kullanılmasının başkaları için tehlike oluşturması hallerinde; çalışmaktan kaçınma
hakkının, her somut olaya göre ayrıca değerlendirilmesi gerekir.