dc.contributor.author |
Kaçar, Fatma
|
|
dc.date.accessioned |
2019-05-17T07:07:19Z |
|
dc.date.available |
2019-05-17T07:07:19Z |
|
dc.date.issued |
2015 |
|
dc.identifier.uri |
http://hdl.handle.net/11547/1976 |
|
dc.description.abstract |
Türk halk edebiyatının türleri arasında önemli bir yere sahip olan âşık edebiyatının
öneminin büyük olduğu bilinmektedir. Bu nedenle halk edebiyatı teorileri açısından
âşık edebiyatının incelenmesi edebiyat ve Türk halk bilimi açısından ciddi bir önem
arz etmektedir. Âşık edebiyatı, toplum yapısını gerek mizahi gerekse ciddi bir
üslupla betimleyen ve bazen eleştiren, halkına arzularını, duygu ve düşüncelerini
epik ve lirik şekilde dile getiren ve bunu yaparken de halkı düşündüren, yol gösteren
Türkler'e özgü bir yaratıcılık geleneğidir. Ayrıca, âşık edebiyatı âşıkların meydana
getirdiği eserlerin oluşturduğu ve halk edebiyatında yer alan bir kol olarak da
tanımlanmaktadır.
Âşık edebiyatı, halk diliyle ve hece vezniyle meydana getirilmekle birlikte saz
eşliğinde söylenen şiirlerden oluşan geleneksel edebiyatımızın adı olarak da
bilinmektedir. Başka bir deyişle, anonim ürünlerin haricinde kalan şiirlerin (koşma,
destan, semâî, kalenderî vb.) oluşturduğu tür âşık edebiyatı olarak adlandırılır. Âşık
edebiyatının aslı İslamiyet'in kabulünden önceki sözlü edebiyat dönemine
dayanmaktadır. Hangi şekilde adlandırılırsa adlandırılsın toplumun istek ve
düşüncelerini sazlarıyla sözleriyle dile getiren saz şiiri sanatçıları ve onların
ürettikleri insanlık tarihi kadar eskidir. Bu sanatçılar ve yarattıkları, kültürün birer
parçası ve aynı zamanda birer taşıyıcısıdır. Türk coğrafyalarında yaratılmış ve
varlığını sürdürmüş olan âşık sanatı, Türk coğrafyaları dışında da Ermenistan,
Yunanistan gibi birçok coğrafyada da kendisine yaratılma alanı bulmuş ve her
coğrafyanın diliyle, kültürüyle, yaşam biçimiyle vs. yaratılıp şekillenmiştir.
Her sanatçı yöresinin insanına, içinde bulunduğu duruma göre söz söylemiş ve buna
göre enstrümanını seçmiştir. Sazın günah kabul edilip yasaklandığı toplumlarda
sazlar susmuş ve yalnızca sözler konuşmuştur. Sanatçılar sadece saz ve söz üstatlığı
yapmamış, aynı zamanda hasta iyileştirme, falcılık, büyü ve sihir, din adamı,
merasimleri yöneten şahıs, halk kahramanı gibi kimliklere de sahip kişiler
olmuşlardır. Bu âşık geleneğinin ve geleneğin yaratıcılarının ne ölçüde geniş bir
kapsama sahip olduklarını göstermektedir. Mitolojiden sufizme, kırsal kesimden
saraylara, ağıtların okunduğu hanelerden eğlence muhitlerine kadar geniş bir
yelpazede yaşayan ve yaşatılan bu gelenek tarihe ve kültüre ışık tutan en güzel
miraslarımızdan biridir.
Bu çalışmanın temel amacı âşık edebiyatının ne olduğunu anlamaya yardımcı olarak
temel kavram ve ilkelerin üzerinde durmak ve konu ile alakalı bir sözlük
oluşturmaktır. Dolayısıyla bu çalışmayı okuyan kişinin âşık edebiyatı hakkında
detaylı bir bilgiye sahip olması ve konu ile alakalı ilke ve terimleri öğrenmesi
amaçlanmaktadır. Çalışmaya başlamadan önce ve çalışmaya başladıktan sonra
detaylı araştırmalar yapılarak çalışma oluşturulmuştur. Çalışma konumuzu
belirlemeden önce, halk edebiyatının üç farklı kolu olan anonim halk edebiyatı, tekke- tasavvuf edebiyatı ve âşık edebiyatı üzerine Türkiye'de ve komşu
coğrafyalarda yapılmış birtakım çalışmaları inceledik. Halk edebiyatı terimlerinin,
motiflerinin, temalarının, türlerinin yer aldığı halk edebiyatının genel sözlüğü birçok
akademisyenimiz tarafından çalışılmış olmasına karşın, halk edebiyatının alt kolları
olan anonim halk edebiyatı, tekke- tasavvuf edebiyatı ve âşık edebiyatının terimleri,
motifleri, temaları, türleri üzerine bir sözlük çalışmasının yapılmadığını gördük.
Halkın kültürünü eğitici ve eğlendirici bir işlevle, sözlü ve yazılı olarak halka
aşılayan ve aktaran âşık edebiyatımızın kendisine has bir sözlüğü olması
gerekmektedir. Bu yüzden çalışma konumuzun ''Türk Âşık Edebiyatı Açıklamalı
Sözlüğü'' şeklinde olmasına karar verdik. Nitekim böyle bir çalışma Türk edebiyat
biliminde ve Türk halk edebiyatı araştırmalarında ayrıca somut bir konu olarak ele
alınmamıştır. Çalışmamızda farklı Türk coğrafyalarında ve kısmen de Türkiye'deki
bazı yörelerde saz şiiri sanatının türleri, biçimleri, bunların geçmişten günümüze
kadar değişik şekilde adlandırılmaları, coğrafyalara göre bu sanatın yaşatılma
şekilleri, beslendiği kaynaklar, etkilediği ve etkilendiği alanların (bilim, tarih, müzik,
inanç, felsefe vs.) neler olduğuna ve bu alanlarla nasıl bir ilişki içerisinde olduğuna
değinilmiştir.
Ayrıca, diğer edebi dönemler ile ortak türleri ele alıp, bu türlerin şekil ve muhteva
özellikleri, saz şiiri geleneğinin üretildiği ve şekillendiği muhitler ve geleneğin bu
muhitlerdeki üretilme şekillerinin neler olduğu üzerinde de durulmuştur. Bu sanatın
ilk yaratıcıları, onların özellikleri ve birbirleri ile benzerliklerinin olup olmadığı ve
üretilen eserlerin bu yaratıcılar tarafından nasıl icra edildiğine dair hususlar da ele
alınmıştır. Bunlara ilaveten, çalışmada geleneğin yaratıcılarının nasıl ve neye göre
adlandırıldıkları, adlandırılma yapılırken ortamın, sanatçının becerilerinin, sanatın
icra edildiği toplumun bu adlandırma üzerindeki etkisinin olup olmadığı, sanatçıların
ve toplumun bu sanata katkılarının neler olduğu da incelenmiştir.
Geleneğin toplumun kültür ve yaşantısı üzerindeki etkisi gibi muhtevalar ele
alacağımız kavramlarda anlamsal olarak yer edinmiştir. Direkt kavram başlıkları
olarak çalışmamızda yer almayan bu muhtevalar, daha önce çalışılmış kitap, dergi,
makale vs. kaynaklardan yararlanılarak sözlük çalışmamızda yer edinecektir.
Söz kadar sazın da etkili olduğu bu sanatta ele aldığımız kavramlar ile sazlı-sözlü
sanatın yanı sıra bu sanatın yaratıcılarının sanatlarını yaratırken bulundukları
muhitler, bu muhitlerin yaratıcının sazı ve sözü üzerindeki etkisi, sanatın yaratıldığı
dönemin şartları ve toplum üzerindeki sosyo-ekonomik, siyasal, sanatsal
kazanımların ve kayıpların Türk âşık edebiyatında ve bizim nazarımızda ehemmiyeti
büyüktür. Kavramlarımızda muhteva olarak yer verdiğimiz bu konular saz şiiri
sanatının çok eski bir geçmişe sahip olduğuna ve zengin bir kültürel birikimle
yaratıldığına bir nebze olsun açıklık getirmektedir.
Kavramları açıklarken daha etkili ve açıklayıcı bir anlatım tekniği kullanabilmek ve
düşüncelerimizi somutlaştırmak adına saz şiiri sanatının üstatları tarafından
yaratılmış mısralara da örnek olarak yer verdik. Farklı kaynaklardan derleyerek
çalışmamızda yer verdiğimiz örnekler, bu sanatı hem daha somut bir şekilde ele almamızda hem de üstat sanatçılarımızın üstün kabiliyetlerini geçmişten günümüze
taşıyıp, yeniden hatırlatmamız da vesile olacaktır. Ayrıca, bu sayede konunun detaylı
bir şekilde anlaşılması amaçlanmaktadır.
Çalışmamızda Türkiye'de ve Türk dünyası'nda yayımlanmış birçok dergi, makale,
ansiklopedik eser ve akademik tezlerden faydalanılmıştır. Kaynak taraması
yapıldıktan sonra, çalışacağımız madde başlıklarımızı belirledik ve kendi
yorumumuzla da sözlük çalışmamızı ortaya koyduk. Sayısı binin üzerinde olan bu
kavramları ansiklopedik düzene göre kaleme aldık. Açıklayacağımız kavramın ilk
harfini karşılayacak harfi sözlük kurallarına uygun olarak büyük harfle ve koyu
renkte sayfanın başına ortalayarak yerleştirdik. Kavramlar da yine harf sırasına
uygun bir şekilde dizilerek açıklanmıştır. Alt başlıklar genel başlıklar ile anlamsal
bütünlük sağlayacak şekilde genel başlıkların içerisine (*) işareti ile gösterilerek
yerleştirilmiştir.
Benzer anlamları ihtiva eden sözcükler gerekli kavrama atıfta bulunmak amacıyla
(bk.) ile gösterilmiştir. Teknik olarak bilimsel araştırma yöntemleri esas alınıp,
tanımlayıcı, açıklayıcı, örnekleyici yöntemler kullanılmıştır. Kısmen de
kullandığımız yöntemlere istinaden yaptığımız yorumlar çalışmamızda mevcuttur.
Kavram açıklamalarını da zengin örneklerle destekleme gayretinde bulunarak
çalışmamızı sürdürdük. Çalışmanın tanım-bilgi-yorum-örnek aşamalarında gerekli
tanımlar, bilgiler, yorumlar, örnekler verildikten sonra çalışmanın içerik kısmı
noktalanıp, çalışma boyunca yararlanılan kaynaklara çalışmanın arkasında yer
verilmiştir. Ayrıca çalışmada kullandığımız teknikler ve çalışmanın gerek süreç
içerisinde gerekse süreç sonunda bizlere kazandırdıkları ile ilgili naçizane
düşüncelerimizin yer aldığı bir sonuç kısmı ile çalışmamızı bütünüyle noktaladık. |
tr_TR |
dc.language.iso |
tr |
tr_TR |
dc.publisher |
İSTANBUL AYDIN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ |
tr_TR |
dc.subject |
Âşık edebiyatı |
tr_TR |
dc.subject |
Halk edebiyatı |
tr_TR |
dc.subject |
Sözlük |
tr_TR |
dc.subject |
Kavram |
tr_TR |
dc.subject |
Sanat |
tr_TR |
dc.subject |
Yaratıcılık |
tr_TR |
dc.subject |
Gelenek |
tr_TR |
dc.subject |
Saz şiiri |
tr_TR |
dc.subject |
Çalışma |
tr_TR |
dc.subject |
Saz |
tr_TR |
dc.subject |
Minstrel literature |
tr_TR |
dc.subject |
Folk literature |
tr_TR |
dc.subject |
Dictionary |
tr_TR |
dc.subject |
Terms |
tr_TR |
dc.subject |
Art |
tr_TR |
dc.subject |
Creativeness |
tr_TR |
dc.subject |
Traditions |
tr_TR |
dc.subject |
Minstrel poem |
tr_TR |
dc.subject |
Study |
tr_TR |
dc.subject |
Minstrel |
tr_TR |
dc.title |
TÜRK ÂŞIK EDEBİYATI AÇIKLAMALI SÖZLÜĞÜ |
tr_TR |
dc.type |
Thesis |
tr_TR |
dc.description.abstractol |
It is known that among other Turkish folk literature genres, minstrel literature plays a
significant role. For this reason, analysis of minstrel literature is important for
literature and Turkish folk science. Minstrel literature is defined as a creative
tradition that describes the humor of society with both a humorous and serious tone,
depicts the wishes, emotions and thoughts epically and lyrically and also encourages
people to think and be guided while doing this. Also, minstrel literature is described
as a branch of literature created by lovers in minstrel literature and placed in folk
literature. Minstrel literature is formed with colloquial language and syllabic meter
and also known as the general name of the traditional literature which consists of
poems played with a stringed instrument. In other words, minstrel literature is known
as a genre of literature excluded from the rest of anonymous literary works.
The roots of minstrel literature go back to the oral literature before the acceptance of
Islam. No matter what it is called or how it is described, minstrel literature is as old
as the minstrels who depicted the wishes and thoughts of society with a stringed
instrument. These artists and their works are a part of the culture and also reflector of
the culture. Created in the Turkish geography, minstrel literature was also
strengthened in Greece and Armenia and recreated with the language and culture of
these countries. Every artist created works and picked instruments in accordance
with the society he lived in.
However, stringed instruments were banned in some societies and only oral tradition
was developed. Artists did not only write poems but also healed patients, read the
runes, did magic, acted as a man of the cloth and hero. This shows the extent to
which the tradition of minstrel and its creators were effective. Minstrel literature, all
in all, is one of the most significant inheritances that ranges from mythology to
sufism, from rural lifestyles to palaces and from places where laments were practiced
to entertainment places and maintains our culture and enlightens our culture.
The primary objective of this study is to help the reader understand what minstrel
literature is, what relevant terms and principles are and also create a dictionary in
relation to the minstrel literature. Thus, this study aims to teach minstrel literature as
well as terms of principles. Before and after beginning the study, extensive research
was conducted. Before determining the topic of the study, various studies concerned
with folk literature, anonymous folk literature and sufi literature conducted in
different countries were examined. Although dictionaries including terms, themes
and types of folk literature were examined by various academicians, a dictionary
study including terms and themes in anonymous literature, sufi literature and
minstrel literature did not exist. Thus, in order to emphasize the importance of
minstrel literature, it is required to create a dictionary based on minstrel literature
with an educative and entertaining purpose. For this reason, the title of the study was selected as "Explanatory Dictionary of
Minstrel Literature." Hence, this kind of study was not studied in Science of Turkish
Literature and Turkish Folk Literature. Types and genres of minstrel poem in the
Turkish geography and some parts of Turkey, naming these poems differently from
past to present, principles of transfer from different geographies, sources, the areas
where they were effective (science, history, music, belief, philosophy etc.) and their
relation to these areas were examined in this study. Furthermore, common points of
minstrel literature with other literary periods, the formal and content features of these
genres, places where minstrel literature was developed and the ways how this
literature was created in these areas were studied.
The first creators of this literature, their features, similarities they shared and how
these works were created were also analyzed. In addition to this, how traditions were
viewed and named by creators, the skills of creators during the process of naming,
the influence of the society in which this art was practiced and the contributions of
artists and society to this art were also examined. The effects of tradition on culture
and lifestyle are also among other terms that will be studied. Rather than explaining
some of the topics and terms mentioned above thoroughly, a superficial explanation
of these terms will be included in this study as benefitted from various books,
newspapers, articles and sources.
As well as terms studied, the places where the creators of this art lived, the effects of
these places on oral features of their works, conditions of the period when this art
was created, the effects of this art on society, socio-economical, political and artistic
advantages and disadvantages for the Turkish minstrel literature are significant.
These topics show that minstrel literature has an old history and was created in a rich
society and culture. In order to have a more effective and explanatory technique of
expression, verses by various minstrel poets were also included in the study. Verses
collected from various works help to study the minstrel literature more tangibly and
recall the outstanding features of our old master artists. Also, it is aimed to
understand the topic more clearly.
In the study, various newspapers, articles, academic studies and encyclopaedical
works were used. After literature review was completed, titles and subtitles of the
study were determined, and dictionary was created. These terms, which are more
than one thousand, were put in encyclopaedical order. The first letter of terms
explained was written in bold capital letter and placed in the center of the page. Also,
terms were explained in alphabetical order. Subtitles were placed under main titles
and pointed with (*).
Words involving words with similar meaning were shown as (see). As well as using
research methods, descriptive, expressive and sampling methods were used in this
study. Also, comments referring to the methods used in the study are also available.
Furthermore, after necessary information, explanations, comments and examples
were provided, contents of the study were completed and references were included at
the end of the study. Finally, the study was concluded with the conclusion part where
personal thoughts on the techniques used in the study are expressed. |
tr_TR |
dc.publisher.firstpagenumber |
1 |
tr_TR |
dc.publisher.lastpagenumber |
134 |
tr_TR |