YAPILI ÇEVREDE GÖRME ENGELLĠLER ĠÇĠN TASARIM GEREKSĠNĠMLERĠNĠN ARAġTIRILMASI: ĠSTANBUL AYVANSARAY CEMĠL MERĠÇ VE MAÇKA DEMOKRASĠ PARKLARI ÖRNEKLERĠ

Abstract

Engelli bireylerin engelleri her ne olursa olsun kullanım çevrelerinde fiziksel, fizyolojik, psikolojik ve sosyal konforlarının sağlanması önemlidir. Görme engelliler toplum içerisinde sınırlı görüĢleriyle ve duyusal özellikleriyle harekete ederler. Görme engelliler için tasarım, engellinin yaĢadığı konuttan baĢlayarak konut dıĢı ve kent çevresindeki hareketlerinin kolaylaĢtırılması çalıĢmalarını içermelidir. Tez çalıĢmasının literatür kısmının ilk aĢamasında engelliler ile ilgili genel kavramlar verilmiĢtir. Evrensel tasarım ve engellilik türleri irdelendikten sonra, engellilere yönelik yasa, yönetmelik, mevzuat, kentsel tasarım ve planlama ilkeleri görme engelliler de dikkate alınarak irdelenmiĢtir. Bununla birlikte görme engelliliğin tanımı yapıldıktan sonra görme engelli bireylerin yapısal ve çevrelerindeki mekânsal problemlerin neler olabileceği değerlendirilmiĢtir. Engelliler için fiziksel çevrelerinde hareket ederken onlara yardımcı olabilecek elemanlar; uzun baston, rehber köpek, tanımlama/sembol bastonu, yönlendirmeye yardımcı elektronik araçlar, hissedilebilir haritalar araĢtırılmıĢtır. Ayrıca, görme engelliler için hayati önem taĢıyan hissedilebilir yüzeyler konusu; görsel olmayan yer iĢaretleri, yankı lokalizasyonu, hissedilebilir yüzey tipleri baĢlıkları altında incelenmiĢtir. Literatür aĢamasının ikinci basamağında yapılı çevrede görme engelliler için hangi tasarım konularının önemli olabileği; giriĢler, otopark alanları, duraklar, yaya geçitleri, yaya yolları, oyun alanları, spor alanları, kent mobilyaları, etkinlikler, mülkiyet, bakım, yönetim, hizmetler ve bitkilendirme baĢlıkları altında araĢtırılmıĢtır. vi Litertür taraması sonucunda görme engellilerin yaĢam kalitelerinin artırılmasına yönelik bir kontrol listesi oluĢturulmuĢtur. Kontrol listesi ile yapılı çevredeki alanların tasarlanması aĢamasında bir rehber ve mevcut durumun düzenlenmesine olanak sağlanması amaçlanmıĢtır. OluĢturulan bu liste Ġstanbulda seçilen iki park üzerinde test edilmiĢtir. Seçilen parklardan biri görme engelliler için tasarlanmıĢ olan Cemil Meriç Parkı; diğeri ise Ġstanbul‟un yoğun derecede kullanılan kent parkı niteliği taĢıyan Maçka Demokrasi Parkı olmuĢtur. ÇalıĢmada her iki parkta da fotoğraflama, video çekimi, gözlem ve yerinde tespit yöntemleri kullanılmıĢtır. ÇalıĢmada, yapılı çevrede görme engelliler için hangi tasarım gereksinimlerinin olması gerektiği belirlenmiĢtir. Yapılan analizler sonucunda görme engelliler için kullanımları düĢünüldüğünde; öncelikle Maçka Parkı‟nın giriĢler, otopark yerleri, merdivenler, oyun alanları, etkinlik varlığı, mülkiyet, bakım ve yönetim konularında iyileĢtirilmesi gerekmektedir. Her iki parkın rampa, aydınlatma elemanları ve bitkilendirme tasarımlarının iyi olduğu; spor alanları, oturma yerleri ve park içerisindeki hizmetlerin ise orta düzeyde olduğu belirlenmiĢtir. Her iki park için de merdivenler, çocuk oyun alanları, etkinlik varlığı, mülkiyet, bakım ve yönetim konularının istenen kalitede olmadığı tespit edilmiĢtir. Her iki park için öncelikle kötü düzeyde olan bu konuların iyileĢtirilmesi gerekmektedir. ÇalıĢmanın sonucunda Cemil Meriç Parkı‟nın görme engelli odaklı tasarlanmasına rağmen uluslarararı tasarım standartlarını karĢılamada yetersiz kaldığı; Maçka Parkı‟nın ise mevcut tasarımının görme engelli standartlarına göre revize edilmesi gerekliliği tespit edilmiştir.