Abstract:
Tez çalışmasında 19. asırda yaşamış olan âşık edebiyatının mümtaz
şahsiyetlerinden Âşık Sümmânî’nin şiirlerinde geçen tasavvufi unsurlar ele alınmaya
çalışılmıştır.
Çalışma, giriş ve sonuç hariç dört bölümden müteşekkildir.
Birinci bölümde âşık edebiyatı incelenerek âşık edebiyatının temel özellikleri,
halk edebiyatındaki yeri ve klasik edebiyata tesirleri anlatılmaya çalışılmıştır.
İkinci bölümde Âşık Sümmânî’nin hayatı, âşıklığa başlaması, tesirinde kaldığı
şahsiyetler, sevgilisi Gülperi’yi aramak için yaptığı seyahatler, karşılaşma yaptığı
âşıklar anlatılmıştır. Yine bu bölümde şairin şiirlerinin şekil ve muhtevası üzerinde
durulmuştur.
Üçüncü bölümde, Sümmânî’nin şiirleri şekil ve muhteva yönünden
incelenmiştir.
Dördüncü bölümde ise tasavvuf konusu açıklanarak Âşık Sümmânî’nin
şiirlerinin bulunduğu kaynaklar incelenip tasavvufi içeriği olan beyit ve dörtlükler
derlenmiştir. Bu şiirlerde geçen tasavvuf içerikli kelimelerin sözlük anlamları
verilerek kelimeler Kur’an-ı Kerim, hadis-i şerifler ve tasavvufî terminolojiye uygun
olarak açıklanmaya çalışılmış dörtlükler yorumlanarak anlamları verilmiştir.
Çalışmada badeli âşıklarımızdan olan Sümmânî’nin şiirlerinde geçen irfana ait
unsurlar incelenmiş, onun beşerî aşk ocağında olgunlaşarak evrildiği ilâhî aşka ait
duygularına ve arifane söyleyişlerine değinilmeye çalışılmıştır. Sümmânî’nin
şiirlerinde geçen didaktik nasihatler ve lirik duygular incelenerek âşığın duygu ve
düşünce dünyasını zenginleştiren manevi dinamikler üzerinde durulmuştur. Yaşadığı
dönemde çok sevilerek “Sümmânî Baba” unvanıyla anılmasının sebepleri
anlatılmaya çalışılmıştır. Âşıklık geleneğinde önemli bir yere sahip olan “Sümmânî
Ağzı” ekolünün oluşmasına katkıları, döneminde yaşayan ve başta torunları olmak
üzere kendisinden sonra gelen genç âşıklara tesirleri üzerinde durulmuştur.
