Eğitim sistemi toplumun varlığının devam ettirmesinde önemli rol oynayan
sosyal bir yapıdır. Diğer sistemler gibi bu sistemde kendisinden beklenenleri
karşılayabilmesi sistemi oluşturan örgütlerin verimli ve etkili çalışmasına
bağlıdır. Eğitim hizmetlerinin hedefine ulaşmasında en büyük sorumluluk ise
bu hizmetlerin yürütülmesiyle görevli olan okullara ve bu okulların yönetici ve
öğretmenlerine düşmektedir. Bu nedenle okulların etkili olarak çalışmasının
önündeki engellerden birisi olan kurum içi çatışmaların nedenlerinin bilinmesi
ve bu çatışmaların çözülmesi gerekmektedir. Aksi durumda kurumun
içerisinde barışın sağlanması, çalışanlar arasında uyumun oluşturulması ve
başarıya ulaşması beklenemez.
Eğitim örgütleri de toplumu oluşturan diğer örgütler gibi belli bir amacı
gerçekleştirmek üzere kurulmuş ve çoğunluğu birbirinden farklı uzmanlık
alanlarında yetişmiş işgörenleri barındıran örgütlerdir. Bunun yanısıra
amaçlarının toplumun tüm bireylerini yakından ilgilendirmesi ve üretim
konusunu insanın oluşturması gibi özellikler bu örgütleri diğer örgütlerden
önemli ölçüde ayırmaktadır. Örgütlerdeki çatışmaların genellikle örgüt
bireyleri arasındaki anlaşmazlıklar ve farklılıklardan kaynaklandığı göz
önüne alındığında, eğitim örgütlerinin ayırıcı özelliklerinden dolayı daha fazla
çatışma kaynaklarına sahip olduğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır (Gümüşeli,
1994)
Çatışma; gerek fizyolojik gerekse sosyo-psikolojik ihtiyaçların sağlanmasına
engel olan sıkıntıların meydana getirdiği gerginlik halidir. Örgütler açısından
bakıldığında ise, bireylerin ve grupların birlikte çalışma zorunlulukları ve bu
zorunluluktan kaynaklanan sorunların normal faaliyetleri durdurmasına ya
da karıştırmasına neden olan olaylar olarak tanımlanabilir. Çatışma, çalışma
1 Bahçelievler Dede Korkut Anadolu Lisesi,
[email protected]
2
Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik
Danışmanlık ABD,
[email protected]
Sosyal Zekanın Yöneticilerin ve Öğretmenlerin Çatışma Yönetimi Stratejileri
Üzerindeki Etkisi
268
ortamlarının bireysel ve grupsal farklılıklarının kaçınılmaz olarak ortaya
çıkardığı anlaşmazlık durumudur (Eren, 2007).
Çatışma bireysel, grupsal ya da örgütsel etkileşimin doğal bir sonucudur. Bu
nedenle etkileşimin olduğu bir ortamda çatışmasız bir yaşam beklentisinden
söz edilemez. Yaşamın belirtisi olan ve teşhis edilemeyen, anlaşılamayan,
bunlara bağlı olarak yönetilemeyen çatışma örgütsel kaynakların verimsiz
kullanılmasına, çatışan taraflar arasında psikolojik baskıya ve çatışmadan
etkilenen bireylerin enerjilerini zararlı yönde kullanmalarına yol açabilir.
Öte yandan, çatışma yönetiminde başarılı olunan ortamlarda, hayal gücünün
ve yeniliğin artması, amaç ve uygulamaların geliştirilmesi ve iyi bir iletişim
ağı ile sürekli bilgilendirilen çalışma gruplarının oluşumu ile sonuçlanabilir.
Çatışmanın istenilen biçimde yönetilmesi, yöneticinin bu alandaki gerekli
bilgi, beceri ve tutumu kazanması ile mümkündür (Gümüşeli, 1994).
Thorndike’ka göre sosyal zeka, insan ilişkilerinde akıllıca davranmaktır.
Bu akıllıca davranmanın içerisinde insanları ve olayları anlama, olacakları
önceden sezme ve olayların durumuna müdahale ederek, kendi istediği biçimde
sonuçlanmasını sağlayacak yeteneğe ve beceriye sahiptir (Karadoğan, 2010).
Sosyal zeka diğer insanları tanımak ve onlarla başarılı bir etkileşim içerisinde
olmak için kullanılır. Sosyal zekası baskın olan insanlar, insanlarla ilgilenmek,
onlarla birlikte çalışmak, onlarla birlikte öğrenmek ve onlara öğretmek zevk
aldığı durumlardır. Liderlik becerileri, arkadaş ilişkileri ve empatik olabilme
sosyal zekası yüksek olanların belirgin özellikleridir.Yaşamda başarıyı
etkileyen en önemli etkenlerden birisi sosyal zekadır. Çatışmaları çözmede ve
aile içi sorunları gidermede başarılıdırlar( Selçuk ve diğerleri, 2002).
Okullardaki çatışmalar içerisinde en sık rastlanılanı müdür ve öğretmen
çatışmalarıdır. Müdürün çatışmaları okulun ve kişilerin yararına olacak
biçimde yönetmeleri gerekmekir. Bu hem mesleki başarıları, hemde okulların
etkinliğinin sağlanmasında büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle Eğitim
sistemimizin içerisinde önemli bir yeri olan ilkokul, ortaokul ve liselerde
çalışan, yönetici ve öğretmenlerin iş yaşantılarında kendi aralarında çıkan
çatışmaları nasıl yönettiklerini öğrenmek araştırmanın temel problemini
oluşturmaktadır.
Salih ŞAHİN, Doç. Dr. Fulya YÜKSEL-ŞAHİN
Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı - 2017 (267-270) 269
Yukarıda verilen problemin daha ayrıntılı incelenmesi için aşağıda belirtilen
sorulara yanıt aranmıştır.
1. Öğretmenlerin ve yöneticilerin sosyal zeka ve çatışma yönetimi stratejileri
düzeyleri nedir?
2. Sosyal zekanın öğretmenlerin ve okul müdürlerinin çatışma yönetimi
stratejileri düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?
3. Cinsiyetin öğretmenlerin ve okul müdürlerinin çatışma yönetimi stratejileri
düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?
4. Eğitim durumunun öğretmenlerin ve okul müdürlerinin çatışma yönetimi
stratejileri düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?
5. Görevin öğretmenlerin ve okul müdürlerinin çatışma yönetimi stratejileri
düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?
6. Kıdemin öğretmenlerin ve okul müdürlerinin çatışma yönetimi stratejileri
düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?
7. Medeni durumun öğretmenlerin ve okul müdürlerinin çatışma yönetimi
stratejileri düzeyleri üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?
Araştırma, sosyal zekanın, cinsiyetin, kıdemin, yapılan görevin ve medeni
durumun öğretmenlerin ve yöneticilerin çatışma yönetimi stilleri düzeyleri
üzerindeki etkisini incelemeye yönelik olarak yapılmış olan betimsel bir
çalışmadır. Araştırma, 2015 - 2016 eğitim öğretim yılı İstanbul ili, Avrupa
yakası,Bahçelievler, Bakırköy, Bağcılar ve Küçükçekmece ilçelerindeki
resmi ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında görev yapan 275 öğretmen
ve 76 yönetici olmak üzere toplam 351 kişiye uygulama yapılmıştır.
Araştırmada gerekli verileri elde etmek için “Tromso Sosyal Zeka Ölçeği
(TSZÖ)”, “Çatışma Yönetimi Stratejileri ölçeği” ve “Kişisel Bilgiler Formu”
kullanılmıştır.
Verilerin toplanması amacı ile ölçekler öğretmenlere ve yöneticilere uygulanmıştır.
Verilerin çözümlenmesinde SPSS 21 Paket Programı’ndan yararlanılmıştır.
Araştırmada, öğretmenlerin ve yöneticilerin çatışma yönetimi stilleri düzeylerinin
sosyal zekaya, cinsiyete, kıdeme, yapılan göreve ve medeni durumagöre anlamlı
bir farklılık gösterip göstermediğini belirleyebilmek için MANOVA, Fisher LSD
(Least Significant Differences Test/En Küçük Anlamlar Farkı) Testi ve t-testi
yapılmıştır. Araştırmada, anlamlılık düzeyi .05 olarak alınmıştır.