Abstract:
etmeli ve değerlendirme ile son bulmalıdır. Amacın belirlenmesinden
sonra öğretim etkinliklerine geçilmelidir. Eğitimi gerçekleştirecek olanlar
ise bu etkinliklerdir (Akgündüz, 2005). Kaptan’a (1999) göre, bilgi çağının
yaşandığı günümüzde eğitim sisteminde temel amaç, öğrencilere mevcut
olan bilgileri aktarmak yerine bilgiye nasıl ulaşacağı ile ilgili becerileri
kazandırmak olmalıdır. Bu da üst düzey zihinsel süreç becerileriyle
olur. Onların hayata kolay adapte olmaları, bulundukları çevreyi iyi
tanımalarına ve olaylar arasında neden-sonuç ilişkisini kurarak sonuç
alma yollarını öğrenmelerine bağlı olduğunu belirtmiştir. Karasar’a (1999)
göre gözlem; belirli bir kimse, yer, olay, nesne, durum ya da şarta ait
bilgi toplama amacıyla, belirli hedeflere yöneltilmiş bir bakış ve dinleyiş
olarak tanımlanabilir. Gözlem tekniğinin en önemli üstünlüğü, gözlenenin
doğal ortamı içinde araştırılarak, yansız ve doğru bilginin elde edilmiş
olmasıdır diye tanımlamıştır. Bilim ve teknolojideki gelişme ve değişme
hem öğretmen ve öğrenciler için, hem de toplumdaki bireyler için tüm
yaşantıları boyunca öğrenme süreci içinde olmaları gerektirmektedir.
Bu durumda, öncelikle öğretmenin “öğrenmeyi” öğrenmesi ve meslek
hayatında özellikle eğitim bilimleri ve eğitim teknolojisindeki değişimleri
takip ederek kendisini sürekli geliştirmek zorundadır. Okullarda ise
eğitimin merkezinde öğrenci olmalı ve öğretmen rehberliğinde öğrencinin
aktif olduğu bir sisteme dayanmalıdır (Eroğlu, 2006). Fidan ve Erden’e
(1994) göre, öğrenme ve öğretme sürecinde başarı sağlamak için birçok
öğretim yöntemi bulunmaktadır. Bu yöntemlerin her birinin kullanılması
için koşullar birbirinden farklıdır. Öğretmenlerin başarılı olabilmesi için
1
İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
2
İstanbul Aydın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Öğretim Yöntemlerinden Gezi Gözlem ve İnceleme Metodunun Uygulanmasında Ortaya
Çıkan Problemlere İlişkin Öğretmen Görüşleri (Güngören İlçesi Örneği)
182
bu yöntemlerden kendilerine, öğrencilerine ve kazandırmak istedikleri
davranışlara göre seçimlerini yapmaları gerekmektedir. Saban (2000)
öğrenmeyi açıklayan davranışçı ve bilişsel kuramların olduğunu
belirtmektedir. Davranışçı kurama göre öğrenmeyi, yaşantılar sonucunda
bazı davranışlarda gözlenebilen değişiklik olarak tanımlamıştır. Bilişsel
açıdan öğrenmeyi ise, bireylerin zihinsel yapılarında olan değişme olarak
tanımlamıştır. Ülgen (1997, s. 101) olgunlaşma ve içgüdüsel nedenlerden
dolayı meydana gelen değişikliklerin öğrenme ile ilişkili olmadığını
belirtmiştir. Öğrenmeyi bir ürün ve süreç olarak açıklamıştır. Ürün olarak
öğrenmeyi bireyin kendi çevresiyle etkileşimi sonucunda davranışlarında
ve zihinsel yapısında meydana gelen doğrudan ya da dolaylı gözlenebilen
özellikler, süreç olarak öğrenmeyi ise, bireyin etkileşim ortamın
duyuranları algılayarak belleğine kaydetmesi olarak tanımlamıştır. Aytuna,
öğretimi öğretmenlerin öğretim kurumlarında bulunan öğrencilerin fiziki
ve ruhi-zihni gelişmeleri ve hayat şartlarına kolayca uyum sağlamaları için
yaptıkları etkinlikler şeklinde tanımlamaktadır (Aytuna, 1963).
Dünyadaki birçok ülkede eğitim sistemlerinin bürokratik olarak
yapılandığı görülmektedir. Bu tür eğitim sistemleri genelde merkezi bir
yönetim yapısına sahiptirler. Okul idarecileri okullarda gerçekleştirilecek
olan sosyal etkinlikleri planını yapmalı ve planlanan etkinliklerin
gerçekleşmesinde iş bölümü yaparak bütün görevlilerin süreç içerisinde bir
görev almasını sağlamalıdır (Tetik, 2008). Gezi-gözlem yöntemi, basit bir
ziyaretten ibaret değildir. Burada edinilecek tecrübelerin öğrenci açısından
yararlı ve değerli olması için öğretmenin hazırlığı ve ön incelemesidir. Ön
hazırlığın yetersizliği nedeniyle binlerce gözlem gezisinin boşa gittiği ve
öğrencilerinin hiçbir tecrübe edinmediği bilinmektedir (Güngördü, 2002).
Gezi gözlem ve inceleme yönteminin az kullanılmasında, öğretmenlerin
genel yöntem bilgisi eksikliklerinin yanında, söz konusu yöntemin
uygulanmasına ilişkin zorlukların da önemli bir payı vardır (Alkan, 1979).
Araştırmaya katılan toplam 300 öğretmenden gezi gözlem ve inceleme
metodunu kullanmak için zaman buluyorum sorusuna 35’i hiç
katılmıyorum cevabını vermiştir (%11,7), 97 öğretmen katılmıyorum
(%32,3), 68 öğretmen kararsızım (%22,7), 75 öğretmen katılıyorum
(%25,0), 25 öğretmen ise tamamen katılıyorum (%8,3) cevaplarını
verdikleri tespit edilmiştir. Doğru ve Aydoğdu (2003) çalışmalarında gezi-
Göksun ÖZ, Yrd. Doç. Dr. Ayşin Kaplan SAYI
Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı - 2017 (181-187) 183
gözlem ve inceleme yöntemini öğrenciler, öğretmenlerinin hiç düzeyinde
kullandıkları görüşünde birleştikleri sonucuna ulaşmışlardır. Serin’e
(2003) göre, gezi-gözlem ve inceleme yöntemi, Din Kültürü ve Ahlak
Bilgisi derslerinde çok az kullanılmaktadır. Yapılan benzer çalışmalara
bakılarak ve çıkan anket sonuçlarına göre, öğretmenlerin tüm branşlarda
gezi gözlem ve inceleme metodunu kullanımında yeteri kadar zaman
bulamadıkları ortaya çıkmıştır sonucuna ulaşılabilir. Araştırmaya katılan
öğretmenlere göre gezilerde zaman planlaması öğretmenler tarafından iyi
bir şekilde yapılmasına, 11’i hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%3,7),
30 öğretmen katılmıyorum (%10,0), 65 öğretmen kararsızım (%21,7), 140
öğretmen katılıyorum (%46,7), 54 öğretmen ise tamamen katılıyorum
(%18,0) cevaplarını verdikleri tespit edilmiştir. Mazman (2007)
araştırmasında, sosyal bilgiler öğretmenlerinin gezi-gözlem metodunu
uygularken tercih ettikleri önemli gün veya tarih yoktur.
Araştırmaya katılan öğretmenlere göre gezi gözlem faaliyetlerinin
hazırlığının kolaylılığı ile ilgili olarak 34’ü hiç katılmıyorum cevabını
vermiştir (%11,3), 100 öğretmen katılmıyorum (%33,3), 84 öğretmen
kararsızım (%28,0), 56 öğretmen katılıyorum (%18,7), 26 öğretmen ise
tamamen katılıyorum (%8,7) cevaplarını verdikleri tespit edilmiştir. Gezi gözlem faaliyetlerinin hazırlığının kolay olmadığı elde edilen sonuçlarda
ortaya çıkmıştır. Buna sebep olarak öğrencilerin bilgilendirilmesi, resmi
yazışmalar, veli izinleri, gezide kullanılacak ulaşım yöntemleri, gezinin
yapılacağı gün ve saatteki hava durumu, gezi bölgesindeki imkânlar vb.
olarak düşünülebilir. Araştırmaya katılan öğretmenler gezi-gözlem ve
inceleme metodunu uygularken karşılaştıkları idari zorluklardan daha çok
gezi yapılacak yerlere ulaşım için okul tarafından maddi imkânların sınırlı
olması ve yapılacak olan gezide okul tarafından öğrencilere yiyecek içecek
gibi imkânların sağlanmaması gibi zorluklar ve engellerle karşılaştıkları
ortaya çıkmıştır. Bu sonuç araştırma yapılan örneklemde bulunan okulların
maddi düzeylerin düşük olması, okul aile birliklerinin gezi gözlem etkinliği
için ayırabilecekleri maddi kaynaklarının olmayışı neden olmaktadır.
Serin (2003) araştırmasında, yöntemin uygulanmasını etkileyen zorluklar;
resmi izinler, maddi problemler, öğretmen, ulaşım, yoruculuk, zaman
yetersizliği, disiplin gibi zorluklardır. Bu zorluklar arasında resmi izinler
ve disiplin ön plana çıkmaktadır. ‘’Okul idaresinin geziler konusunda
tutumu olumludur.’’ sorusuna öğretmenlerden 14’ü hiç katılmıyorum
Öğretim Yöntemlerinden Gezi Gözlem ve İnceleme Metodunun Uygulanmasında Ortaya
Çıkan Problemlere İlişkin Öğretmen Görüşleri (Güngören İlçesi Örneği)
184
cevabını vermiştir (%4,7), 31 öğretmen katılmıyorum (%10,3), 67
öğretmen kararsızım (%22,3), 136 öğretmen katılıyorum (%45,3) , 52
öğretmen ise tamamen katılıyorum (%17,3) cevaplarını vererek okul
idarelerinin geziler konusunda olumlu tutum sergilediklerini ortaya
koymuşlardır. ‘’Okul idaresi gezi-gözlem faaliyetlerinin düzenlenmesi
konusunda yeterli deneyime sahiptir.‘’ sorusuna öğretmenlerden 11’i
hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%3,7), 45 öğretmen katılmıyorum
(%15,0), 80 öğretmen kararsızım (%26,7), 118 öğretmen katılıyorum
(%39,3), 46 öğretmen ise tamamen katılıyorum (%15,3) cevaplarını
vererek okul idaresinin geziler düzenlenmesi konusunda yeterli deneyime
sahip olduklarını ortaya koymaktadır. Araştırmaya katılan öğretmenler
genel olarak idari bir zorlukla karşılaşmadıklarını, sadece okullarının
maddi imkanlarının kısıtlı olmasından dolayı oluşabilecek olumsuzlukları
ortaya koymuşlardır.
Araştırmaya katılan öğretmenler gezi-gözlem ve inceleme metodunu
uygularken karşılaştıkları veli ve öğrencilere ilişkin sonuçlara bakıldığında,
öğrencilerin genellikle gezilerde kurallara uygun şekilde davrandıkları ve
gezilere katılmakta olumlu yönde davrandıkları öğretmenlere uygulanan
anket sonucunda ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin ise en çok karşılaştıkları
zorluklardan bazıları olarak, velilerin gezi gözlem ve inceleme metodu
hakkında yeterince bilgi sahibi olmamaları, velilerin gezi masraflarını
karşılamakta sıkıntı çekmeleri oldukları görülmektedir. Bunun yanı sıra
velilerin gezi gözlem ve inceleme metodu hakkında olumlu düşüncelere
sahip oldukları ve öğretmenlerin gezi gözlem metodunu uygulaması için
velilerden destek aldıkları sonucu ortaya çıkmıştır. Bu sonuç araştırma
yapılan örneklemde bulunan velilerin maddi düzeylerin düşük olması,
velilerin gezi gözlem etkinliği için ayırabilecekleri maddi kaynaklarının
olmayışı neden olmaktadır. Ayrıca öğretmenlerin gezi gözlem sırasında
öğrencilerin (güneş çarpması, yıldırım düşmesi, yırtıcı veya zehirli
hayvan tehlikeleri, kayalık ya da uçurum tehlikeleri gibi) tehlikeli
durumlarla karşılaşabilme olasılığının olması, öğretmenleri gezi gözlem
hakkında olumsuz düşünmelerine sebep olmaktadır. “Öğrenciler gezilerde
kurallara uygun bir şekilde davranır.” sorusuna öğretmenlerden 22’si
hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%7,3), 64 öğretmen katılmıyorum
(%21,3), 88 öğretmen kararsızım (%29,3), 102 öğretmen katılıyorum
(%34,0) , 24 öğretmen ise tamamen katılıyorum (%8,0) cevaplarını vererek
Göksun ÖZ, Yrd. Doç. Dr. Ayşin Kaplan SAYI
Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı - 2017 (181-187) 185
öğrencilerin genel olarak gezilerde kurallara uygun olarak davrandıkları
görülmektedir. “Öğrenciler gezi-gözlem faaliyetlerine katılmak isterler.”
sorusuna öğretmenlerden 3’ü hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%1,0),
30 öğretmen katılmıyorum (%10,0), 60 öğretmen kararsızım (%20,0), 128
öğretmen katılıyorum (%42,3), 79 öğretmen ise tamamen katılıyorum
(%26,3) cevaplarını vererek öğrencilerin genel olarak gezi gözlem
faaliyetlerine katılmak istedikleri ortaya çıkmıştır. “Gezi-gözlem tekniğine
ilişkin veliler yeterince bilgiye sahiptir.” sorusuna öğretmenlerden 25’i
hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%8,3), 93 öğretmen katılmıyorum
(%31,0), 72 öğretmen kararsızım (%24,0), 92 öğretmen katılıyorum
(%30,7) , 18 öğretmen ise tamamen katılıyorum (%6,0) cevaplarını vererek
velilerin gezi gözlem ve inceleme metodu hakkında daha bilgilendirme
yapılması gerektiği ortaya çıkmıştır. “Veliler gezi masraflarını karşılamakta
sıkıntı çekmezler.” sorusuna öğretmenlerden 50’si hiç katılmıyorum
cevabını vermiştir (%16,7), 103 öğretmen katılmıyorum (%34,3), 76
öğretmen kararsızım (%25,3), 57 öğretmen katılıyorum (%19,0), 14
öğretmen ise tamamen katılıyorum (%4,7) cevaplarını vererek velilerin
gezi masrafları karşılamakta sıkıntı çektikleri ortaya çıkmıştır. “Gezi
gözlem tekniği hakkında veliler olumlu düşüncelere sahiptir.” sorusuna
öğretmenlerden 11’i hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%3,7), 61
öğretmen katılmıyorum (%20,3), 87 öğretmen kararsızım (%29,0), 116
öğretmen katılıyorum (%38,7) , 25 öğretmen ise tamamen katılıyorum
(%8,3) cevaplarını vererek velilerin gezi gözlem hakkında olumlu
tutuma sahip oldukları ortaya çıkmıştır. “Öğrencilerin arazide tehlikelerle
(güneş çarpması, yıldırım düşmesi, yırtıcı veya zehirli hayvan tehlikeleri,
kayalık ya da uçurum tehlikeleri gibi) karşılaşma olasılığı vardır.”
sorusuna öğretmenlerden 4’ü hiç katılmıyorum cevabını vermiştir
(%1,3), 46 öğretmen katılmıyorum (%15,3), 61 öğretmen kararsızım
(%20,3), 134 öğretmen katılıyorum (%44,7), 55 öğretmen ise tamamen
katılıyorum (%18,3) cevaplarını vererek öğrencilerin tehlikeli durumlarla
karşılaşabileceği ortaya çıkmaktadır.
Gezi gözlem ve inceleme metodunu kullanan erkek öğretmenler bayan
öğretmenlere göre daha fazla zaman buldukları görülmektedir. Gezi
gözlem ve inceleme metodunu kullanan Türkçe öğretmenleri, Sosyal
bilgiler ve Fen Bilgisi öğretmenlerine göre, gezi gözlem faaliyetlerinin
hazırlığının kolay olmadığını düşünmektedirler. Gezi gözlem ve inceleme
Öğretim Yöntemlerinden Gezi Gözlem ve İnceleme Metodunun Uygulanmasında Ortaya
Çıkan Problemlere İlişkin Öğretmen Görüşleri (Güngören İlçesi Örneği)
186
metodunu kullanan Türkçe öğretmenleri ve Sosyal bilgiler öğretmenleri,
diğer branş öğretmelerine göre gezi gözlem faaliyetleri hakkında yeterli
bilgiye sahip oldukları görülmektedir. Gezi gözlem ve inceleme metodunu
kullanan Sosyal Bilgiler öğretmenleri, Fen Bilgisi öğretmenlerine göre
gezi-gözlem tekniğini kullanmadan önce gidilecek yerlerle ilgili broşür
ya da pano hazırladıkları görülmektedir. ‘’Ders konuları işlenirken gezi gözlem tekniğinin ders konularına entegre edilmesi faydalıdır.’’ sorusuna
öğretmenlerden 1’i hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%0,3), 27
öğretmen katılmıyorum (%9,0), 50 öğretmen kararsızım (%16,7), 124
öğretmen katılıyorum (%41,3), 98 öğretmen ise tamamen katılıyorum
(%32,7) cevaplarını vererek gezi-gözlem ve inceleme metodunun ders
konularıyla entegre edilmesinin daha faydalı olacağını düşündükleri
görülmektedir. “Öğretmenler gezi-gözlem tekniğini kullanmadan
önce gidilecek yerlerle ilgili broşür ya da pano hazırlarlar.” sorusuna
öğretmelerden 12’si hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%4,0), 67
öğretmen katılmıyorum (%22,3), 84 öğretmen kararsızım (%28,0), 104
öğretmen katılıyorum (%34,7), 33 öğretmen ise tamamen katılıyorum
(%11,0) cevaplarını vererek broşür ve pano hazırlamanın gezi gözlem
tekniğinin faydalı olması için yardımcı olacağı düşünülmektedir. “Gezi gözlem faaliyetleri genellikle amacına ulaşmaktadır.” sorusuna öğretmenler
3’ü hiç katılmıyorum cevabını vermiştir (%1,0), 38 öğretmen katılmıyorum
(%12,7), 82 öğretmen kararsızım (%27,3), 149 öğretmen katılıyorum
(%49,7), 28 öğretmen ise tamamen katılıyorum (%9,3) cevaplarını
vererek metodun genellikle amacına ulaştığını düşünmektedirler.
‘’Gezi gözlem tekniğinin uygulanması esnasında öğrencilerin soruları
cevaplanmaktadır.’’sorusuna öğretmenlerden 3’ü hiç katılmıyorum
cevabını vermiştir (%1,0), 26 öğretmen katılmıyorum (%8,7), 59 öğretmen
kararsızım (%19,7), 158 öğretmen katılıyorum (%52,7), 54 öğretmen ise
tamamen katılıyorum (%18,0) cevaplarını vererek uygulama esnasında
öğretmenlerin genellikle öğrencilerin soruları cevaplandığı görülmektedir