MEDYANIN LİSELİ ÖĞRENCİLERİN BESİN SEÇİMİ VE BESLENME ALIŞKANLIKLARINA ETKİSİ

Abstract

Adölesan dönemdeki bireylerin besin seçimlerine ve beslenme alışkanlıklarına etki eden birçok faktör vardır. Bunlardan biri, özellikle günümüzde teknolojinin ilerlemesi ile birlikte yaşamımızın her alanına dahil olmuş olan medyadır. Bununla birlikte geleneksel medya araçlarının yerini artık son derece popüler olan dijital ve sosyal medya araçları almaya başlamıştır. Bu çalışmanın amacı; medyanın lise çağındaki öğrencilerin besin seçimi ve beslenme alışkanlıklarına olan etkilerinin değerlendirilmesidir. Çalışma, 14-18 yaş arası 306 kız, 201 erkek olmak üzere toplam 507 öğrenci ile yürütülmüştür. Bu kapsamda öğrencilere, Adölesan Beslenme Alışkanlıkları Kontrol Listesi (ABAKL), Besin Seçim Testi (BST) ve literatür incelemesi yapılarak oluşturulan Medya ve Beslenme Anketi yüz yüze görüşme metodu ile uygulanmıştır. Öğrencilerin aldığı ortalama ABAKL puanı 9,156±4,014 olarak tespit edilmiştir. Kız öğrenciler (9,379±3,959), erkek öğrencilere (8,816±4,084) kıyasla daha yüksek ABAKL puanı almıştır ancak, aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunamamıştır (p>0,05). Öğrencilerin sosyal medya kullanımlarına göre aldıkları ortalama ABAKL puanları incelendiğinde; 1-4 yıldır sosyal medya kullanan öğrencilerin aldığı ortalama ABAKL puanı (9,66±3,97), 5 ve üzeri yıldır sosyal medya kullanan öğrencilerin aldığı ortalama ABAKL puanından (8,71±4,01) istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha yüksek bulunmuştur (p<0,01). Ayrıca, sosyal medyada günlük 1-3 saat zaman geçiren öğrencilerin aldığı ortalama ABAKL puanının (9,441±3,908), sosyal medyada günlük 4 saat ve üzerinde zaman geçiren öğrencilerin aldığı ortalama ABAKL puanına (7,699±4,253) kıyasla istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek olduğu görülmüştür (p<0,001). Öğrencilerin besin seçim motivasyonlarına göre, en yüksek puanı alan motivasyon duyusal görünüm ardından duygu durum iken, en düşük puana sahip olan motivasyon ise etik kaygılar olmuştur. Öğrencilerin sosyal medya kullanımlarına göre besin seçim motivasyonları incelendiğinde ise; 5 ve üzeri yıldır sosyal medya kullanan öğrencilerin sağlık, aşinalık ve etik kaygılar motivasyon puanlarının, 1-4 yıldır sosyal medya kullanan öğrencilere kıyasla istatistiksel olarak anlamlı düzeyde düşük olduğu gözlemlenmiştir (p<0,05). Öğrencilerin büyük bir kısmı (%66,2) sosyal medyayı beslenme ile ilgili bilgi edinmek amacıyla kullanmadığını belirtmiş olsa dahi, sosyal medyayı beslenme ile ilgili bilgi edinmek amacıyla 1 saat kullanan öğrencilerin, sosyal medyayı bu amaçla kullanmayan öğrencilere kıyasla, sağlık, doğal içerik ve ağırlık kontrolü motivasyon puanları ve ortalama ABAKL puanları anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (p<0,001). Öte yandan, BST motivasyonları ile ABAKL puanı arasındaki korelasyona göre; ABAKL ile uygunluk, duyusal görünüm ve fiyat motivasyonları negatif yönde korelasyon gösterirken; sağlık, doğal içerik, ağırlık kontrolü ve etik kaygılar motivasyonları pozitif yönde korelasyon göstermiştir (p<0,001). Bunların yanı sıra, ortalama ABAKL puanı yüksek olan öğrencilerin, beslenme ile ilgili bilgileri xiv televizyon, dergi, gazete ve internet gibi medya kaynaklarından öğrendikleri, medyada öncelikle diyetisyenlerin beslenme tavsiyelerini önemsedikleri, medyada besinlerin insan sağlığına etkileri konusunda yapılan açıklamalarla besin tüketim alışkanlıklarını değiştirdikleri, sosyal medyayı sağlıklı beslenmeyi öğrenmek için kullandıkları ve sosyal medyada beslenme ile ilgili bilgileri diyetisyenlerden edinirken bunun yanı sıra popüler - ünlü insanların beslenme önerilerini de takip ettikleri görülmüştür (p<0,001). Ayrıca, erkek öğrencilere (%25,4) kıyasla, daha yüksek oranda kız öğrencinin (%30,7) besin tercihlerinin medyadaki reklamlardan etkilendiği gözlemlenmiştir (p<0,001). Bu bulgular doğrultusunda, adölesan dönemdeki bireylerin besin seçimleri ve beslenme alışkanlıklarının yanı sıra beslenme bilgilerinin de medyadan etkilendiği görülmüştür. Adölesan bireylerin, medya araçlarından edinebilecekleri olumsuz beslenme alışkanlıklarından ve bilgilerinden korunmaları, ayrıca bu konularda farkındalık kazandırılarak bilinçlendirilmeleri, gençlerin yaşam boyu süren ve sonraki nesilleri de etkileyebilen sağlıklı bir yaşam sürmeleri açısından oldukça önemlidir. Öte yandan, çocukluk dönemine nazaran, bireylerin aileden bağımsızlaşmaya başladığı adölesan dönemde, adölesanların besin seçimlerini ve beslenme alışkanlıklarını etkileyen faktörlerin daha iyi anlaşılabilmesi için, adölesan popülasyonunu kapsayan benzer çalışmalar da bu konuda yol gösterici olabilir.