ÇALIŞANLARI SERMAYEYE DAYALI TEŞVİKLERDEN FAYDALANDIRMA PLANLARI, MUHASEBE VE VERGİ BOYUTU, TÜRKİYE İÇİN ÖNERİLER: BİR UYGULAMA ÖRNEĞİ

Abstract

Sermayeye dayalı teşvik planları, esas itibariyle çalışanların çalıştığı şirkete ortak edilmesini, bazı modellerde ise hisse değer artışından pay verilmesini sağlayan uygulamalar olup bunlar; hisse satınalma planları, hisse senedi opsiyon planları, hisse senedi teşvik ödülleri, çalışanların hisse senedi sahipliği planları (ESOP), 401 (k) planları, hisse senedi değerleme hakları (SAR) ve kar paylaşım planları ile ertelenmiş ödeme planları çerçevesinde ortaklık payı verilmesi şeklinde uygulama alanı bulmaktadır. Sermayeye dayalı teşvik planları esas itibariyle hisse bazlı ödemeleri bünyesinde taşımaktadır. Bu nedenle söz konusu planların finansal raporlara yansıtılması ise IFRS/TFRS 2 Hisse Bazlı Ödemeler Standardı’nda öngörülen ilke ve düzenlemeler çerçevesinde yapılması gerekmektedir. Sermayeye dayalı teşvik planları çalışanların, özellikle uzman ve kilit personelin, şirkete bağlılıklarını arttırarak işgücü devrini düşürmek, beyin göçünü önlemek, topyekün çalışanların şirketin performans ve karlılık gibi hedeflerine yönelik olarak çalışmaları yönünde motivasyonlarını arttırmak, verimlilik artışı sağlamak, istikrarlı bir yapı kurmak ve beşeri sermayeyi muhafaza etmek, rekabet gücü kazanmak ve şirketin değerini artırmak gibi amaçlarla uygulanmaktadır. Çalışanların sermayeye ortak edilmesinin istihdam istikrarını temin ettiği, firma performansını ve verimliliği arttırdığı, mikro bazda büyüme ve istikrar yanında sermayenin tabana yayılması ile sosyal refahın yükseltilmesini sağladığı, makro bazda ise ekonomik büyüme ve ekonomik kalkınmanın itici gücü olarak ülkenin kalkınmasında ve beyin göçünün önlenmesinde etkili olduğu kabul görmektedir. Çalışanların sermayeye dayalı teşviklerden faydalandırılması planları, başta ABD ve AB olmak üzere Japonya gibi birçok gelişmiş ülkedeki şirketler tarafından geniş ölçüde uygulanmaktadır. Söz konusu planlara ilişkin vergi ve diğer yükümlülüklere istisna veya vergi ertelemesi getirilerek teşvikler sağlanmakta ve böylelikle kamu idaresi tarafından planların uygulanması desteklenmektedir. Bu durum ulusal düzeyde planlara olan ilginin artmasına ve söz konusu planların uluslararası düzeyde de uygulanmak istenmesine katkı sağlamaktadır. Bu çalışmada konu, planların beşiği olarak kabul edilen ABD’deki uygulamalar ve vergi mevzuatı çerçevesinde incelenmiştir. Yapılan çalışmada söz konusu uygulamalarla ilgili Türk Hukuk Sisteminde, örneğin; Sermaye Piyasası Kanunu, Türk Ticaret Kanunu, Türk Borçlar Kanunu, İş Kanunu, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda hiç veya yeterli açıklıkta düzenlemelerin olmadığı, çelişkilerin ve kısıtlayıcı durumların bulunduğu, Tek Düzen Hesap Planı’nda kayıt düzeni, vergi mevzuatında ise giderleştirme, vergilendirme ve sermayeye ilave edilebicek fonlarla ilgili belirsizliklerin olduğu tespit edilmiştir . Bu durumun söz konusu planların Türkiye’de yeterli derecede uygulama zemini bulamamasında etkili olduğu değerlendirilmektedir. Bu çerçevede; özellikle TFRS 2 Hisse Bazlı Ödemeler Standardı ile Tek Düzen Hesap Planı, Türk Vergi ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı esas alınarak örnek uygulamalar yapılmış ve Türkiye açısından öneriler getirilmiştir.