Abstract:
Bireylerin belirli sınırlar içinde özgür olarak eylemde bulunmalarına olanak sağlayan
ortamlar demokratik ortamlardır. Demokratik ve katılımcı sürecin yaşam bulduğu
demokratik eğitim ortamının, insan haklarına ve demokrasiye duyarlı olması
gerektiği söylenebilir. Demokratik eğitim ve öğretim ortamı ise okul bileşenlerinin
kendilerini özgür, özerk duyumsadıkları, demokratik süreçlere etkin katıldıkları;
insan hakları ve demokratik değer ve ilkelerini temel alındığı ortamdır.
Eğitim sisteminin amacını gerçekleştirmesi ancak okulların demokratik süreçlerle
yönetilmesi, okul bileşenlerinin demokratik ilke ve değerlerin içselleştirilmesi,
yaşantıya dönüştürecek demokratik ortamla sağlanabileceği söylenebilir. Okulda
demokratik bir ortam yaratılırsa; bireyler yaparak, yaşayarak demokratik yaşantılar
oluştururlarsa toplumda demokrasi yaşam biçimine dönüşür, tüm kurum ve
kurallarıyla kurumsallaşır.
Demokrat bireylerden oluşan insan haklarına duyarlı demokratik bir toplum
isteniyorsa, eğitim sistemi ve okulun demokratik biçimde yapılandırılması ve
yönetilmesi gerekmektedir. Ülkemizde katılımcı çoğulcul demokrasinin gelişmesi
eğitim örgütünün ve okulların demokratikleşmesiyle olabilecektir. Bu da eğitimöğretim
ve yönetimde demokratik süreçlerin etkin ve egemen olmasıyla sağlanabilir.
Demokratik eğitim ortamının temel niteliklerinden biri katılımdır; tüm eğitim
ortamlarında yaşama geçirilmelidir. Öğretmenlerin, öğretimsel ve yönetimsel
kararlara katılımı; yaratıcılığını destekler, değer verildiğine inanır, sorumluluk
üstlenir, iş doyumu ve verimliliğinin artırdığını, araştırmalar göstermektedir.
Temel eğitimin verildiği ilkokullarda, işgörenler özgür olduklarında, mesleki açıdan
kendilerine özerklik tanındığında, yönetime katılabildiklerinde demokratik okul
yönetiminden söz edilebilmektedir. Bu açıdan ilkokulların yönetiminin
demokratiklik düzeyinin bu okullarda çalışan sınıf öğretmenlerinin görüşlerine dayalı
olarak, katılım, özgürlük ve özerklik boyutları açısından değerlendirilmesi
araştırmanın problemi olarak belirlenmiştir.
Araştırmada betimsel nitelikli genel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın
örneklemini 2014-2015 eğitim ve öğretim yılında, İstanbul ili, Eyüp ilçesinin
İlkokullarında tesadüfi yöntemle seçilen, görevdeki 258 sınıf öğretmeni
oluşturmaktadır.
Araştırmanın verileri, “Yönetimin Demokratiklik Düzeyini’’ saptama (YDDS) ölçeği
ile toplanmıştır. Veriler PASW 18.0 istatistiksel paket programı ile analiz edilmiştir.
Verilerin betimsel istatistikleri yüzde ve frekans hesaplanarak verilmiştir. Verilerin
normal dağılımına ilişkin sorgularda basıklık ve çarpıklık değerleri ile Kolmogorov-
Smirnov testi, gruplar arasındaki farklılaşmaların analizinde Mann-Whitney U testi
ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi, çoklu karşılaştırmalar için ise Tukey
HSD testi kullanılmıştır. İstatistiksel analizler.05 anlamlılık düzeyinde
yürütülmüştür.
Araştırma verilerinin çözümlenmesi sonucu elde edilen bulgular aşağıda
özetlenmiştir: Bulgular incelendiğinde çalışmaya katılan sınıf öğretmenlerinin
%57,6’sı kadın %42,4’dü de erkektir. Hizmet süreleri 1-5 yıl olanların %12,5;6-10
yıl olanların %20,6;11-15 yıl olanların %22,6;16-20 yıl olanların %22,2;21-25 yıl
olanların %7,0;26yıl ve üzeri %15,2 olarak belirlenmiştir. Hizmet süreleri 1-20 yıl
arasında olanların oranı ise%77,8’dir. Hizmet süreleri 21 yıl ve üstü olanların oranı
ise%22,2’dir.
Sınıf öğretmenlerinin görüşlerine göre, okul yönetiminin demokratiklik düzeyi;
katılım, özgürlük ve özerklik boyutlarına ilişkin bulgular incelendiğinde: boyutlara
ilişkin puan ortalamaları yüksekten düşüğe sıralandığından özerklik ( =3.6)yüksek
düzeyde, özgürlük( =3.5) yüksek düzeyde, katılım ise( = 3.2) ile orta düzeyde
görülmektedir. Sınıf öğretmenlerinin katılım, özgürlük ve özerklik boyutlarına ilişkin
görüşleri cinsiyete ve mesleki kıdemlerine göre istatistiksel olarak anlamlı bir şekilde
farklılaşmadığı görülmektedir. Okul yönetiminin demokratiklik düzeyini belirleyen
boyutların içinde katılım boyutu diğer boyutlara oranla daha düşük, (orta) düzeyde
bulunmuştur.