Abstract:
Bu çalışma, madde bağımlılığıyla mücadelede genellikle göz ardı edilen bir
perspektife odaklanarak, bağımlı bireylerin ebeveynlerinin yaşadığı psiko-sosyal
deneyimleri ve ihtiyaç duydukları sosyal hizmet uygulamalarını ele almaktadır.
Ebeveynlerin etkili bir şekilde desteklenmesi, sadece aile yaşam kalitesini ve
işlevselliğini artırmakla kalmayacak, aynı zamanda bağımlı bireyin tedavi sürecine
daha etkili bir katkı sağlayarak genel toplumsal sağlığı iyileştirebilecektir. Bu
çalışma, bağımlılıkla mücadele sürecinde ebeveynlerin karşılaştığı zorlukları anlama
ve bu ailelere yönelik etkili sosyal hizmet uygulamalarını belirleme amacıyla
gerçekleştirilmiştir.
Çalışma öznelerini gönüllülük esasına uygun olarak çalışmaya katılmayı kabul
eden Ankara AMATEM’de tedavi görmekte olan, madde bağımlısı bireylerin
ebeveynleri oluşturmuştur. Çalışmaya 20 gönüllü ebeveyn katılmıştır. Ebeveynler ile
yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak derinlemesine görüşmeler
yapılmıştır. Görüşmelerde katılımcıların izinleri alınarak ses kayıtları alınmış, ses
kayıtlarının daha sonra transkripsiyonu oluşturulmuştur. Tüm görüşmeler tematik
analiz tekniği ile incelenmiştir.
Madde bağımlısı çocuğa sahip ebeveynlerin bu süreç boyunca karşılaştıkları
deneyimler göz önüne alındığında, ebeveynlerin genellikle çocuklarının bağımlılık
sorununu öğrenmelerinin, çocukların itirafları sonucu gerçekleştiği gözlemlenmiştir.
Ebeveynlerin bu haberi aldıktan sonra sergiledikleri tepkiler incelendiğinde,
birçoğunun duygusal destek ve tedavi seçenekleri üzerine araştırma yaptığı tespit
edilmiştir. Diğer taraftan, bazı ebeveynlerin ise çocuklarına karşı tepkisiz kaldığı
gözlemlenmiştir.
viii
Ebeveynlerin, çocuklarının madde bağımlılığını ilk öğrendiklerinde yaşadıkları
duygusal deneyimleri incelediğimizde, neredeyse tüm ebeveynlerin bu süreçte
üzüntü yaşadığı belirtilmiştir. Bunun yanı sıra, birçok ebeveynin hayal kırıklığına
uğradığı ve çaresizlik ile suçluluk hissi yaşadığı gözlemlenmiştir.
Ebeveynlerin düşünceleri incelendiğinde, çoğunluğunun “Bize bunu nasıl
yapar?” şeklinde ifade kullandığı belirlenmiş, ayrıca durumu çevrelerinden
gizlemeye çalışan ve “Aman kimse duymasın” diyen ebeveynlerin de bulunduğu
gözlemlenmiştir. Bu süreçte, birçok ebeveynin çeşitli psikolojik ve sosyal güçlüklerle
karşılaştığı gözlemlenmiştir.
Sosyal destek ağlarını incelediğimizde, ebeveynlerin çoğunlukla eşlerinin en
büyük destekçileri olduğu görülmüştür. Ancak, çocuklarının madde bağımlılığı
nedeniyle bu durumu çevreleriyle paylaşmamaları, sosyal destek kaynaklarını
sınırlamıştır.
Ebeveynlerin, çocuklarının madde bağımlılığını öğrenmelerinin ardından
yaşadıkları psiko-sosyal zorluklarla baş etme stratejileri incelendiğinde, literatürden
farklı olarak, ebeveynlerin dinî yöntemlere başvurdukları gözlemlenmiştir.
Zorluklarla baş etme konusundaki sosyal hizmet ihtiyaçlarını incelediğimizde,
çoğunluğunun çocuklarının iş bulması ve meslek edinmesi konularında destek
beklediği görülmüştür. Ayrıca, birçok ebeveyn psikolojik destek almaya duydukları
ihtiyacı belirtmişlerdir.
Ebeveynlerin bu süreçte ihtiyaç duydukları baş etme stratejileri
geliştirmelerinin sağlanması sosyal hizmet uygulamalarının karşılanması aile
sistemini daha işlevsel hale getirebileceği ve madde bağımlılığı olan bireyin tedavi
sürecini olumlu yönde etkileyebileceği düşünülmektedir. Bu çalışmanın, madde
bağımlılığı alanındaki literatüre katkıda bulunacağı değerlendirilmektedir.