Abstract:
Çalışmanın konusu ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki dinleme
metinlerinin, dinleme eğitimi üzerindeki etkisini çeşitli yönlerden incelemek ve
buradan hareketle tartışarak öneriler sunmaktır. Anne karnında kazanılan bu
beceri insan hayatı boyunca pek çok öğrenmeye kaynaklık etmektedir. Ortaokul
Türkçe derslerinde dinleme becerisinin öğrenilmesi, geliştirilmesi ve
değerlendirilmesi süreçleri mevcuttur. Dinleme metinleri, dinleme eğitiminde ana
bileşenlerden biridir. Bu çalışma Türkçe derslerindeki dinleme metinlerinin
dinleme eğitimi üzerindeki etkisini çeşitli yönlerden araştırmayı, incelemeyi ve
tartışarak öneriler sunmayı amaçlamaktadır. Çalışmada 2021-2022 eğitim ve
öğretim döneminde ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki 48 dinleme metni,
doküman inceleme yöntemiyle incelenerek olgu bilim deseniyle desteklenmiştir.
Araştırmada nitel verilerden ve uzman görüşlerinden yararlanılmıştır. Araştırma
sonucunda metinlerde bulunan sözcük sayılarının sınıf seviyelerine göre artış
gösterdiği ancak aynı düzey için okutulan ve iki farklı ders kitabında yer alan
dinleme metinlerindeki ortalama sözcük sayılarındaki farkın fazla olduğu,
dinleme metinlerinde yer verilen atasözü sayısının yeterli olmadığı, deyim ve
atasözü sayısının sınıf düzeyine göre artmadığı, metinlerdeki atasözü deyim
kullanımının kademelere uygun bir plan eşliğinde düzenlenmediği, metinlerde
kullanılan cümle uzunluğunun sınıf seviyesine uygun olduğu ancak sınıf düzeyine
göre bir değişiklik göstermediği, dinleme metinlerinin ve etkinliklerinin dinleme
kazanımlarıyla örtüşmesi ve metinlerde geçen kazanımların sıklığı durumlarında
eksikliklerin olduğu, dinleme metinlerinde en fazla öyküleyici türdeki metinlere
ve not alarak dinleme yöntemine yer verildiği, dinleme yöntemlerinin metin
türüne, etkinliklere ve kazanımlara uygun olarak çeşitlenmediği, seslendirmelerin
diksiyon kurallarına uygun yapıldığı, metinlerdeki seslendirme sürelerinin sınıf
seviyelerine göre düzenli bir biçimde değişmediği, metinlerin değer aktarımı
iii
açısından uygun olduğu, metinlerin genel olarak çocuğa görelik ilkesine uygun
olduğu, metinlerde şiddet ve cinsiyet ayrımcılığı unsurlarına yer verilmediği ve
araştırma kapsamında ifade edilen bulguların sonuçlarıyla 11 Türkçe
öğretmeninin görüşme formlarına verdiği cevapların çoğunlukla uyumlu olduğu
belirlenmiştir