Abstract:
Portre mücevheri çeşitli yöntemlerle, değerli malzemeler kullanılarak
yapılan büyüklüğü 8-10 mm geçmeyen bir çeşit küçük ölçekli portre resim olarak
tanımlamak mümkündür. Değerli taş ve kabuk işlenerek yapılanlar kameo, metal
işleme veya metal döküm yöntemiyle yapılanlar kameo, boyama ve mine
fırınlama yöntemiyle yapılanları da minyatür portre mücevherler olarak
tanımlayarak gruplandırmak mümkündür. Her bir yöntemin kökensel olarak
başlangıç tarihi antik çağlara dayansa da 16. yy. başlarında minyatür yönteminin
portre olarak kullanılmasıyla ortak bir tarih kronolojisinde birleştiği
görülmektedir. 16. yy’ da Fransa’da başlayan minyatür portrelerin değerli süs
taşlarıyla çerçevelenmesi, kameo ve madalyalara uyarlanarak insan vücudu
üzerinde taşınabilir ve takılabilir bir işlevsellik kazanmıştır.
Portre mücevherler ortaya çıktığı tarihten itibaren dört yüz yılı aşkın bir
süre boyunca varlık göstermiş, tarih boyunca da gerek bürokratik gerek kişisel
birçok işlev üstlenmiştir. Sevdiklerine kişisel hediyeler olarak verilen bu takılar,
sadık destekçiler içinde hükümdarların sunduğu bir ödül olmuştur. Taşıyan
kişinin sevgisinin, bağlılığının, inancının ve sadakatinin bir hatırlatıcısı olarak
kullanılan portre mücevherler yakın ve özel tutulmuştur. Krallardan devrimcilere,
soylulardan askerlere kadar her biri en ince ayrıntısına kadar işlenerek günümüze
kadar gelmiş olan bu minyatür portreler yaratımlarının ardındaki duygusal ve
kültürel duyguyu bize ulaştırmaktadır. Çağındaki moda anlayışından ve popüler
kültürden uzak kalmayan Osmanlı İmparatorluğu’nda Tasvir-i Hümayun Nişanı
olarak Sultan II. Mahmut döneminde ilk olarak Sırp Prens Milos Obrenoviç’e
verilen ve padişahın portresi olan bu mücevheri, Prensin kendi yaptırdığı
portresinde de açıkça görmek mümkündür. Minyatür portre mücevherler, onu
taşıyan kişinin toplumsal yerini, statüsünü ve karakterini okumamızı sağlarken
üretildiği coğrafya, kültür ve sanat anlayışıyla ilgili olarak da bilgi vermektedir.
v
Tez konu olarak minyatür portrelerin ortaya çıktığı 16. yy’dan, fotoğraf
makinesinin ortaya çıkışıyla birlikte popülerliğini ve işlevselliğini yitirdiği 19.
yy’a kadar geçen süredeki tarih aralığını kapsamaktadır. Bu aralıkta görülen etkin
sanat akımlarının, siyasi ve ekonomik olayların portre mücevhere ne oranda etki
ettiği incelenerek bulgulamıştır. Bu çalışma için Avrupa kaynaklı araştırmalar
mevcutken, ülkemizde bu konuyla ilgili kapsamlı bir çalışmanın yapılmamış
olması da öncül bir çalışma olabilirliği açısından önemlidir. Resim ve mücevherin
bir arada bir eserde kullanılması, yeniden üretilebilirliğinin güncel donanım ve
ekipmanlar yardımıyla günümüze uygulanması, geçmiş ve bugün bağını tekrar
kurarak yüzyıllar öncesine çağdaş bir bakışla bakmayı amaçlamaktadır. Veri
kaynakları olarak sanat tarihi içerikli dokümanlar, portre minyatürler üzerine
yazılmış yabancı kaynaklı kitaplar ve tezlerden yararlanılarak literatür taraması
yapılmıştır. Böylelikle unutulan sanat ve tekniklerin tekrar gündeme getirilmesi,
birçok farklı sanat disiplininde ki unutulmuş üretilerin çağdaşlaştırılarak güncel
anlamlarla tekrar hayat bulması ve kazandırılması hedeflenmiştir. Bu nedenle
portre mücevherin üretildiği ülke, tarihsel dönemdeki siyasi ve kültürel ortam,
üreten sanatçı, kullanılan malzeme, üretim yöntemi, kullanım amacı gibi konular
analiz edilerek gelişimi incelenmiştir. Tezin ikinci bölümünde, yeniden
üretilebilirliği uygulamalı olarak gerçekleştirimiş yeniden üretim aşamasında,
eskizler ve illüstrasyonlar hazırlanarak tasarlanarak, tasarlanan modellerin üretimi
yapılmıştır. Tez, sanat tarihi, resim, heykel ve takı tasarımı alanlarıyla doğrudan
ilişkilidir.