Abstract:
Bu çalışmada bir Okul öncesi öğretmeninin sınıf içi uygulamalarında
gerçekleştirdiği söylemsel hamlelerinin, okul öncesi dönem çocuklarının bilişsel
üretkenliklerine olumlu ya da olumsuz katkılarını akıl yürütme kalitesi olarak etkisini
söylem analizi (Discourse Analysis) yöntemi ile belirlemektir. Öğretmenin sınıf içi
söylemsel hamlelerini görünür hale getirip, somut olarak bilişsel üretkenliklerine katkı
sağlayıp sağlamadıklarını bilimsel olarak açıklayabilmektir. Bu çalışmanın
katılımcıları 60-72 ay aralığında bulunan 16 okul öncesi çocuklar ve 20 yıllık okul
öncesi öğretmenlik tecrübesine sahip deneyimli bir erken çocukluk öğretmeni
oluşturmaktadır. Analizlerin gerçekleştirilebilmesi için: (i) Söylemsel Hamleler
Kodlama Kataloğu, (ii) Akıl Yürütme Kalitesi Kodlama Kataloğu, (iii) SOLO
taksonomisi kullanılmıştır. Öğretmenin söylemsel hamleleri sekiz grup ve 26 alt grup
halinde belirlenmiştir. Bu hamle grupları “Bilgi Sağlayıcı Değerlendirmeci hamleler,
Gözle -Karşılaştır Tahmin et hamleleri, İletişimsel hamleler, İzleme hamleleri,
Çeldirme hamleleri, Değerlendir -Yargıla- Eleştir hamleleri, Delile Yönlendirme
hamleleri ve Sonuç & İsimlendirme hamleleridir.
Yukarıda bahsi geçen kod katalogları aracılığıyla yapılan çözümlemelerin
sonucunda, öğretmenin öğretimsel hamlelerinin sınıf içi etkinlikler aracılığıyla etkili
olduğunu gözler önüne sermiştir.
Sonuç olarak araştırmamızın bulguları neticesinde öğretmenin “değerlendir yargıla-eleştir”, “iletişimsel”, “izleme” ve “çeldirme” amaçlı gerçekleştirdiği
hamleleri çocukların akıl yürütme niceliğini ve niteliğini olumlu yönde etkilediği,
öğretmenin söylemsel hamlelerinin çeşitlendiği metabilişsel, değerlendirmeye
yönlendirici, çeldirici ve delile yönlendiren hamleler oldukça, bilişsel talebin arttığı,
çocukların bireysel olarak bilişsel gelişimlerinin oldukça üst düzeylerde olduğu
analizler sonucunda veri temelli olarak söylenebilmektedir. Uygulamalarda
iv
öğretmenin ard arda yaptığı yüksek bilişsel talepli hamleleri sonucunda, çocukların
uzun sessizlikler içerisine girebildiklerini, öğretmenin bilişsel talep gerektiren
hamleleri arttıkça ve akademik, üretken bir sınıf ortamı yaratıldıkça, sadece konuşan
değil sessiz kalan çocukların da bilişsel olarak yol kat edebildikleri, veri temelli olarak
da söylenebilmektedir.
Öte yandan, öğretmenin sergilediği “bilgi sağlayıcı-değerlendirici” söylemsel
hamleleri, öğretmen-çocuk veya çocuk -çocuk arasındaki diyaloğu kapattığından ve
yüzeyselleştirdiğinden dolayı çocukların bilişsel çıktılarını olumsuz etkilediği
analizler neticesinde söylenebilmektedir.
Öğretmenin, Gözlem-karşılaştırma-tahmin söylemsel hamlelerini uygulamalar
boyunca sıklıkla kullanmasına rağmen, bu hamleler çocuklar tarafından düşük bir
bilişsel talep gerektirdiğinden, onların diyaloglara temel bilimsel süreç becerilerini
kullanarak katılımını sağlayabilse de gerçekleştirilen diyaloglara herhangi bir katkıda
bulunmadığı, araştırma verilerine göre söylenebilmektedir.
Sonuç olarak; bu çalışmada öğretmenin sınıf içi uygulamalardaki söylemsel
hamlelerinin 60-72 ay çocukların bilişsel üretkenliklerini nitel ve nicel yönden
etkilendiği sonucuna varılmıştır.
Araştırmanın verileri ve araştırmaya dair çalışmalar birlikte değerlendirilmiştir.
Okul öncesi eğitim alanındaki uygulamalarda öğretmenin pedagojik söylem ve
hamlelerine ilişkin tavsiyeler sunulmuş, öğretmenlerin sınıf dinamiklerini yönetme ve
mesleki gelişimlerine katkı sağlamak için çeşitli önerilerde bulunulmuştur