EDEBİ METİNLERDEN TİYATROYA YAPILAN UYARLAMALARIN 2000-2020 ARASINDA İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ŞEHİR TİYATROLARI’NDA SAHNELENEN ÖRNEK OYUNLAR ÜZERİNDEN İNCELENMESİ YÜKSEK LİSA

Abstract

Bir anlatı çeşidi olan roman ve tiyatro, tarihin kültürel birikimleri neticesinde oluşmuş iki mühim tür olarak bilinmektedir. Romanın okur ile kurulan bağına ve yazıya dayalı bir tür olması, onun edebi yönden güçlenmesine katkı sağlamaktadır. Tiyatro ise sahneleme özelliğiyle daha çok oyuncu-seyirci bağı üzerinden dramatik bir anlatımın en kuvvetli örneği olarak bilinmektedir. Bahse konu iki türün özünde ise sözlü kültürden yazılı kültüre geçiş yer almaktadır. Birisi mutlak ve yazılı anlatıma dayandırılmış olan roman ile bir metin bile olsa özünde sahneye koymak amacıyla yazılmış olan ve dramatik bir metin olarak ifade edilen tiyatronun birbirlerini besliyor olması ise uyarlama sayesinde gerçekleşebilmektedir. Uyarlama üzerinden tiyatro ve roman çerçevesinde kurulan bu kuvvetli bağ ile maziden bugüne pek çok eser uyarlanarak tiyatro sanatı ile seyirciye aktarılmıştır. Oldukça mühim bir alan olan uyarlama gerek romanın anlatı potansiyelini gerekse tiyatronun dramatik unsurlarını kullanabilmektedir. Bir anlatı türü olan roman ile dramatik özelliklere sahip tiyatro arasındaki biçimsel ve içeriksel farklılıklar, yapılan uyarlama ve sahnelenme süreçlerinde birçok ön çalışmayı, sorunu, zorunlu değişimleri beraberinde getirmektedir. Romanın asıl metnine sadık kalarak sahnelenebilir bir tiyatro oyunu yazmak ve sahnelemek bu noktada başlı başına özel bir çalışma istemektedir. Bu çalışmada, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatrosu repertuarında yer almış ve sahnelenmiş oyunlardan, Türk roman tarihinin önemli eserlerinden uyarlamalara yer verilmiştir. Bu uyarlamalar Batılılaşma sürecinden sonra gelişmeye başlayan roman türünün bir devamı olarak tiyatro sahnesindeki yeniden yorumlanması şeklindedir. Uyarlamanın tiyatromuzdaki yansımalarını incelemek için Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu bağlamında, 19. ve 20. yüzyılda yazılmış beş roman ve uyarlamaları belirli bir tarihsel sıralama ile ele alınmıştır. Sırasıyla Felatun Bey ile Rakım Efendi (Mithat Efendi), Çalıkuşu ve Yaprak Dökümü (Reşat Nuri Güntekin), Huzur (Ahmet Hamdi Tanpınar) ve Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (Aziz Nesin) romanları, uyarlama metinler ve sahnelenme pratiği üzerinden değerlendirilmiştir. Uyarlama süreci içerisinde romandaki anlatım detayları, zamanın genişliği, mekânsal çeşitlilik, birey sayısı ve olay örgüsü gibi konular, oyunun yazarının konuyu ele alış stiline ve şekline göre tiyatro metni içerisinde değişimlere uğrayabilmektedir. Bu nedenle ana konuların ele alınış şekli bağlamında, edebi metinlerden tiyatroya uyarlanmış olan eserler içerisinde benzerlikler kadar farklılıklar da yer almaktadır. Bu çalışma kapsamı içerisinde ele alınan uyarlama metinler, bahse konu benzerlik ve farklılıklar analiz edilmiştir.