TİYATRODA MEKAN – UZAM – REJİ İLİŞKİSİ

Abstract

ÖZET Bir oyunu sahneye koyma işi olan reji, tiyatro tarihi boyunca çok farklı biçimlerde ele alınmıştır. Biçimdeki bu farklılık, sahneye koyulan oyun türlerinin dönemlere göre değişkenlik göstermesinden kaynaklandığı gibi oyunun sahnelendiği yer olan tiyatro mekânının ve bu mekânla beraber ortaya çıkan uzamın değişip dönüşmesinden de kaynaklanmıştır. Böylece tiyatro tarihinin başlangıcından bu yana değişen, dönüşen ve gelişen bir mekân-uzam-reji ilişkisi ortaya çıkmıştır. Yönetmenin ortaya çıkışından önce reji, dramatik metne bağlı olarak, daha çok yazınsal bir uygulama ya da metni direkt sahneye aktarma, metni sahnenin hazır kalıplarına sokma olarak süregelmiştir. Genel bir ifadeyle, yazılmış olan metin sadece sahnede somutlaştırılmıştır. Bu hazır kalıplarına sokma işleminden, önceleri oyun yazarları sonraları ise rejisörler sorumlu olmuştur. Yönetmenlik kavramının ortaya çıkışıyla uzamın etkinlik kazanması sonucunda klasik sahne uzamının yapısı çeşitlenmiş, uzamın dikeylik, yataylık, derinlik gibi boyutlarının araştırılıp kullanılmasıyla, sahnenin merkeziyetçiliği kırılmıştır. Tüm bunların sonucu olarak seyirci tarafından sahneye yöneltilen geleneksel bakış kırılmış, seyirciyi oyun alanında gezinmeye itilmiştir. Kutu sahnenin dışına taşan, çeşitli yapılarda, alanlarda, her yerde gerçekleştirilmeye başlanan tiyatroyla birlikte, seyirci de kutu sahnenin sınırlarını aşmış, tek yönlü bakış açısının yerini çok yönlülük almıştır. İtalyan sahnenin perspektife dayalı düz uzamının daha üç boyutlu bir uzama dönüşmesiyle sahnede gösterilen yerden, ortama geçiş sağlanmıştır ve kutu içinden bir türlü çıkamayan İtalyan sahnesi egemenliği, sahneleme düşüncesinin değişime uğramasıyla bozulmaya başlamıştır. Gerek sahnelenmiş bir tiyatro oyununu incelemek için gerekse yönetmen olarak yeni bir oyun sahnelemek için mekân ve uzamın oyun yeri ile olan ilişkisini inceleyip anlamak gerekmektedir. Bu gereklilik, bir ilişki dizgesi yaratarak, “Tiyatroda Mekan – Uzam – Reji İlişkisi” başlığı altında bir araştırma yapma gerekliliği doğurmuştur.