ANTİK ROMA DÖNEMİ KOMEDYASINDA METATİYATRO: PLAUTUS VE TERENTIUS

Abstract

Metatiyatro/metadrama terimi, ‘teatrallik’, ‘refleksivite’, ‘teatral yanılsama biçimleri’ ya da ‘oyun içerisinde oyun’ gibi farklı ifadelerle yıllar içerisinde dile getirilmiştir. Lionel Abel tarafından, yeni-eleştirel bir kavram olarak ortaya konmuş olan, bir oyunun drama veya tiyatro olarak kendi doğasına veya performans koşullarına dikkat çeken yönlerini tanımlayan metatiyatro; 1980ler’de post-yapısalcılığın gelişiyle en parlak dönemini yaşamış, takip eden yıllarda da bu kavram üzerine düşünceler, farklı boyutlarıyla değerlendirilmeye devam etmiştir. Tezimizde, amacımız, öncelikle, zaman içerisinde farklı açılardan bakılmış olan kavramın çerçevesini çizmek ve bu çerçeve doğrultusunda, Plautus ve Terentius’un komedya eserlerinin okumasını gerçekleştirmektir. Antik Roma Komedyası oyunlarında metadramatik öğeler ne ölçüde mevcuttur ve oyunun temel yapısına ne kadar hizmet etmektedir? Oyunların içerdiği metadramatik boyutun, esere kazandırdığı nitelikler üzerinde durulacaktır. Metatiyatro kavramı üzerinden okuma yapılırken, oyunlarda, öncelikle seyirci-oyuncu ilişkisinin nasıl gerçekleştiği, Roma kültür yansımaları ve açık metateatral öğelerin kullanımı değerlendirilmiştir. Çalışmamızda, Plautus ve Terentius’un model aldığımız oyunlarında, metatiyatro öğelerinin, iki yazarın, mizahlarını yaratmadaki araçları olarak kullanmış oldukları sonucuna varılmıştır. İncelediğimiz metateatrik tekniklerin çoğunun nihai amacı komik etkinin yoğunlaştırılmasını içerir. Her iki yazarın oyunlarında da metateatral seçimler, oyunun niteliğini ve yazarların seyirciyle kurmak istedikleri ilişkinin yönelimini belirlemiştir. Plautus kurduğu gerçeklik sınırları içerisine seyirciyi sürekli ve yoğun biçimde dahil ederken; Terentius bu gerçekliğe sınırlı bir müdahale ile, seyirciyle ilişkisini kurmaktadır.